Παραμονή των Θεοφανίων…

Παραμονή των Θεοφανίων…

Την παραμονή των Θεοφανίων, νωρίς το πρωί, ψάλλεται στις εκκλησίες η ακολουθία των Μεγάλων Ωρών και στη συνέχεια η ακολουθία του Μεγάλου Αγιασμού, που ονομάζεται και Πρώτος Αγιασμός, Πρωτάγιαση ή Μικρός Αγιασμός…

Η θρησκευτική διάσταση

Την παραμονή των Θεοφανίων, νωρίς το πρωί, ψάλλεται στις εκκλησίες η ακολουθία των Μεγάλων Ωρών. με αναγνώσματα από την Παλαιά Διαθήκη και στη συνέχεια η ακολουθία του Μεγάλου Αγιασμού, που ονομάζεται και Πρώτος Αγιασμός, Πρωτάγιαση ή Μικρός Αγιασμός, με λογοτεχνικότατες ευχές και ποιητικούς ύμνους.

Η ευλογία των υδάτων γίνεται μέσα στην εκκλησία, πάνω σε στολισμένη από κλαδιά μικροεξέδρα, όπου έχουν τοποθετηθεί αγγεία με νερό. Μετά το τέλος της λειτουργίας, ο ιερέας θα πάρει από το αγιασμένο αυτό νερό (τον αγιασμό) και θα βγει στα σπίτια και στα μαγαζιά της ενορίας του, «ν’ αγιάσει» και να διώξει το κακό. Ένας μικρός ή άλλος εκκλησιαστικός βοηθός του κρατά το σικλί (χάλκινο συνήθως δοχείο με τον αγιασμό) και ο παπάς, φορώντας μόνο πετραχήλι και κρατώντας την αγιαστούρα (δέσμη βασιλικού μετά του Σταυρού), ραντίζει εδώ κι εκεί, ψάλλοντας το «Εν Ιορδάνη», το τροπάριο των Θεοφανίων. Όλοι όσοι δέχονται τον αγιασμό προσφέρουν τον οβολό τους, συνήθως κέρματα, τα οποία συγκεντρώνει ο βοηθός του ιερέα.

Η Παραμονή των Θεοφανίων έχει καθιερωθεί από την Εκκλησία ως ημέρα αυστηράς νηστείας.

Τα έθιμα της παραμονής των Θεοφανίων

Παράλληλα με τον αγιασμό, τα παιδιά γυρίζουν στα σπίτια άδοντας τα κάλαντα των Φώτων («Ήρθανε τα Φώτα…») και ανταμείβονται για τον κόπο τους, είτε σε είδος, είτε σε «ρευστό», από τον νοικοκύρη ή την κυρά του σπιτιού.

Από σήμερα, ο κόσμος ησυχάζει από τους φόβους του για τα ξωτικά του Δωδεκαημέρου. Οι καλικάντζαροι φεύγουν, από την πρώτη εμφάνιση του παπά και της αγιαστούρας. Σε μερικούς τόπους (π.χ. στην Καππαδοκία παλαιότερα) έκαιγαν το ομοίωμα του κακού πνεύματος, τον Σιφώτη.

Στη Νέα Καρβάλη, ανατολικά της Καβάλας, κάθε χρόνο την παραμονή των Θεοφανίων αναβιώνουν τα «Σάγια», ένα έθιμο που τηρούνταν σε όλη την Καππαδοκία. Το έθιμο αποτελεί μία τελετουργική πράξη, με χορό και τραγούδι γύρω από αναμμένες πυρές.

Όπως τα Χριστούγεννα και την Πρωτοχρονιά, έτσι και τα Φώτα συνηθίζεται η παρασκευή ειδικών ψωμιών, όπως είναι η λεγόμενη «φωτίτσα» στην Κεφαλονιά, στολισμένη με σταυρό και με σχέδια που θυμίζουν αγιασμό (κουβαδάκι κ.λπ.). Ειδικά ψωμιά, επίσης, παρασκευάζονται και για τα ζώα του σπιτιού. Στη Νάξο, π.χ., κάνουν το λεγόμενο «βουδόψωμο», που το δίνουν στα βόδια και το τρώγουν. Σε πολλά εξάλλου μέρη υπάρχει η δοξασία ότι το βράδυ της παραμονής των Φώτων τα ζώα μιλούν, γι’ αυτό οι γεωργοί φροντίζουν να τα περιποιηθούν όσο μπορούν καλύτερα, για να είναι ευχαριστημένα και να μην παραπονεθούν στο Θεό για κακοπέραση.

Από την παραπάνω δοξασία φαίνεται να ξεκινά κι ένα άλλο έθιμο, που απαντάται κυρίως στα νησιά (Κρήτη, Κύθηρα κ.α.). Οι γεωργοί το βράδυ της παραμονής των Θεοφανίων βράζουν μίγμα από όσπρια και δημητριακά και τα προσφέρουν στα ζώα. Το ονομάζουν παλικάρια, φωτοπάπουδα, φωτοκόλλυβα κ.α. και το ρίχνουν και στις στέγες των σπιτιών ή στα σπαρμένα χωράφια, για να χορτάσουν και τα πετεινά του ουρανού, λέγοντας: –Φάτε, πουλιά, χορτάσετε και το ζευγά σχωρνάτε…

Πότε νηστεύουμε και τι ισχύει με τον Αγιασμό

Αρκετές είναι οι θρησκευτικές εορτές που έχουν συνδεθεί με κάποιο γεύμα και το οποίο περιλαμβάνεται στο κάθε γιορτινό τραπέζι. Δεν θα μπορούσαν να λείπουν τα Θεοφάνεια από αυτό.

Παλιότερα το τριήμερο ξεκινούσε με τον εκκλησιασμό το πρωί της παραμονής των Θεοφανείων όπου οι πιστοί έπαιρναν τον αγιασμό από την εκκλησία. Και καθώς η παραμονή των Φώτων είναι μεγάλη νηστεία, σε κάθε σπίτι ετοιμάζονταν ένα νηστίσιμο φαγητό για το μεσημέρι.

Τα δε παιδιά ξεχύνονταν στα γειτονικά σπίτια για να πουν τα κάλαντα των Θεοφανείων. Αυτά τα έθιμα της παραμονής των Θεοφανείων έχουν λίγο πολύ χαθεί σήμερα.

Αντίθετα, την ημέρα των Θεοφανείων συνεχίζεται σε όλη τη χώρα το έθιμο με το πέταγμα του σταυρού.

Τι τρώμε τα Θεοφάνια 

Παρόλο που από την ορθόδοξη πίστη δεν έχει χαρακτηριστεί η μέρα αυτή για νηστεία, με τα χρόνια έχει επικρατήσει το έθιμο την ημέρα των Φώτων να τρώμε ψάρι. Και πραγματικά είναι η καλύτερη λύση μετά την απόλυτη κρεατοφαγία των γιορτών.

Το ψάρι με οποιονδήποτε τρόπο μαγειρεμένο θα μας δώσει την ευκαιρία να ξεφύγουμε από την γιορτινή υπερκατανάλωση φαγητού.

Ελαφρύ, ζουμερό και πεντανόστιμο θα προσφέρει ευχαρίστηση και θα σημάνει την αρχή του τέλους στα γιορτινά πλούσια και βαριά τραπεζώματα των προηγούμενων ημερών.

Άλλωστε τα Θεοφάνεια εντάσσονται στο Δωδεκαήμερο των Χριστουγέννων, το χρονικό διάστημα χωρίς καμιά νηστεία. Έτσι, η κατανάλωση ψαριού την ημέρα των Θεοφανείων έχει περάσει στην σύγχρονη παράδοση περισσότερο λόγω του Αγιασμού των υδάτων.

Νηστεία η παραμονή

Η μόνη εξαίρεση στο Δωδεκαήμερα είναι η παραμονή των Θεοφανείων, όπου οι πιστοί τηρούν νηστεία και μάλιστα αλάδωτη.

Ο λόγος; Για να μπορέσουν να κοινωνήσουν την επόμενη ημέρα στην εκκλησία και όχι να λάβουν τον καθιερωμένο Αγιασμό.

Σύμφωνα με τους Πατέρες της Εκκλησίας για να καταναλωθεί ο Μεγάλος Αγιασμός απαιτείται μονάχα να μην έχει φάει ή πιεί ο πιστός κάτι από τις 12:00 τα μεσάνυχτα μέχρι εκείνη την ώρα.

Τι τρώμε Παραμονή των Φώτων 

Αν υπάρχει κάποιο φαγητό που να έχει συνδεθεί με την εορτή των Φώτων είναι τα ψαροκόλλυβα, το οποίο προέρχεται από την Κρήτη.

Το έφτιαχναν οι πιστοί την παραμονή -που είναι ημέρα νηστείας- και περιλαμβάνει όλα τα όσπρια (φασόλια, ρόβι, λαθούρι, αρακά, ρεβύθια) και σιτάρι βρασμένα μαζί. Μάλιστα, τα παλιά χρόνια, εκείνη την ημέρα οι άνθρωποι τάιζαν με το ίδιο φαγητό και τα ζώα τους.