Κύκλος & γραμμή, Παράδοση & νεωτερικότητα

Παρακολούθησα την διαδικτυακή ομιλία της κας Αικατερίνη Πολυμέρου-Καμηλάκη στο Λύκειο Ελληνίδων (info@lykeionellinidon.gr), την 14/2/2022

με τίτλο: Ο Κύκλος και η γραμμή-Παράδοση και νεωτερικότητα: για έναν επαναπροσδιορισμό των σχέσεων του ανθρώπου με το φυσικό περιβάλλον.

Η κα Αικατερίνη Πολυμέρου-Καμηλάκη, Ομότιμη Ερευνήτρια, τ. διευθύντρια του Κέντρου Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών, π. Πρόεδρος του Λυκείου Ελληνίδων, Πρόεδρος της Επιτροπής Χειροτεχνίας του Υπουργείου Ανταγωνιστικότητας, σε μια πλούσια σε εικόνες και κείμενα ομιλία, μίλησε για πάνω από μία ώρα σε πάνω από 50 συμμετέχοντες ανάμεσα στους οποίους: η κα Σοφία Σαλαπάτα (Λύκειο Ελληνίδων), η κα Άντζελα Γκερέκου (Ελληνικός Οργανισμός Τουρισμού), η κα Αργυρώ Λαγγουράνη (Πολιτιστικός Λιδωρικίου), η κα Μάγδα Κοντογιάννη (Κτηνοτροφικός Σύλλογος Αττικής), ο κ Δημήτριος Μιχαηλίδης (ΑγροΝέα, AgroBus) και άλλοι, με συντονίστρια την κα Ζωή Σταματούκου. Η κύρια προσοχή της κας Α. Πολυμέρου δόθηκε στη διαδικασία μετάβασης από μια «καουμπόϊκή οικονομία» σε μια «οικονομία διαστημοπλοίου», η οποία άρχισε με τον προσδιορισμό της το 1966 και την βιώνουμε με την επιτάχυνση του covid-19.

Η σύγχρονη έννοια του προϊόντος μιας χρήσης (ακόμα και σχέσης μιας χρήσης), η σπατάλη της ύλης, η πολυτέλεια του περιττού, τα σύγχρονα καταναλωτικά προϊόντα, ΔΕΝ έχουν σχέση με την παραδοσιακή θεώρηση της ζωής. To 1966 o Kenneth Boulding έγραψε το βιβλίο The economics of the Coming Spaceship Earth όπου περιέγραψε την «καουμπόϊκή οικονομία» της αφθονίας, της ανέμελης (απερίσκεπτης) εκμετάλλευσης των πόρων, που ήταν ένα σχεδόν ανοιχτό πεδίου, ως μια ευθεία γραμμή, που περιελάμβανε: Ανέμελη χρήση πόρων, παραγωγή, αγορά, χρησιμοποίηση, απόρριψη, που σήμαινε «να ξοδεύω τους πόρους του πλανήτη χωρίς να τους αντικαθιστώ».

Στην Συνδιάσκεψη του ΟΗΕ το 1972 στη Στοκχόλμη για το Περιβάλλον θεσμοθετήθηκε παγκόσμια η Ολιστική προσέγγιση και η αειφορία… και ξεκαθάρισε ότι η «γραμμή» καταστρέφει και ο «κύκλος» είναι η μόνη ορατή λύση… Στη δεκαετία του 1990 βρίσκουμε στην βιβλιογραφία τους όρους: Πρότυπο πιστοποιημένων προϊόντων, Οικονομία απόδοσης, Βιομιμητική, Βιομηχανική οικολογία, Φυσικός καπιταλισμός, Πράσινη οικονομία, Αναγεννητική οικονομία, Zero waste, Αρχή των 9R, Τα όρια της ανάπτυξης, Κυκλική Οικονομία κλπ.

Στην «οικονομία διαστημόπλοιου» οι πόροι είναι πεπερασμένοι, συγκεκριμένοι και δεν υπάρχουν απορρίμματα, όλα είναι ένα σύνολο, όλα βρίσκονται σε μια διαδικασία «Κυκλικής Οικονομίας».

Οι κοινωνίες επιβίωσαν μέχρι πρόσφατα με αρχές «ορεινής ή νησιώτικης οικονομίας» στην Ελλάδα, δηλαδή με την διαχείριση των πεπερασμένων πόρων του βράχου στην θάλασσα που ονομάζεται ΕΛΛΑΔΑ. Οι αρχές αυτές της πολιτιστικής μας κληρονομιάς επέτρεψαν να επιβιώσουμε, να ζήσουμε και να αναπτυχθούμε αρμονικά με την φύση και το περιβάλλον (φυσικό, κοινωνικό, πολιτιστικό, οικονομικό κλπ) και καλλιέργησαν σε όλους μας την συλλογικότητα, που σήμερα είναι ξεχασμένες έννοιες.

Οι αγρότες με την κοινωνική θυμοσοφία που είναι ενσωματωμένη στην ήθη, έθιμα, παράδοση και στις πολιτιστικές αξίες των αγροτικών κοινωνιών αποτελούσαν ένα βιώσιμο (αειφόρο) σύστημα το οποίο επανέρχεται, ως ο νεολογισμός «Κυκλική Οικονομία», με τον σεβασμό όλων των μερών του κύκλου. Στην πολιτιστική μας κληρονομιά εξέχουσα θέση κατείχε ο απόλυτος σεβασμός του περιβάλλοντος. Μάλιστα για να διασφαλισθεί ο σεβασμός από κάθε παρανόηση θεοποιήθηκαν τα δένδρα (Δρυάδες), τα νερά (Νηρηίδες) και πάρα πολλά ακόμα. Ακόμα και τα υφάσματα έφταναν να αποτελούν αντικείμενο «προίκας» μέχρι τελικής πλήρους χρήσης, ενώ σήμερα το 10% των παγκόσμιων ρύπων οφείλεται στα ρούχα μιας χρήσης. Αλλά ο πλανήτης «ΓΗ» δεν είναι μιας χρήσης. Ήδη ετησίως καταναλώνουμε 1,6 πλανήτες για μία επιλεγμένη αυτοκαταστροφική «ποιότητα» ζωής… Το νέο αναπτυξιακό μοντέλο της Κυκλικής Οικονομίας περιγράφηκε στην Έκθεση Brundtland (1987) & στην Agenda 21 (1992). Από την περίοδο αυτή ουσιαστικά αναγνωρίζεται από την δυτική επιστημονική κοινότητα η παραδοσιακή γνώση (προϊόντα ΠΟΠ/ΠΓΕ), η διαγενεακή εμπειρία, το ΑΓΡΟΚΤΗΜΑ, η Αναγεννητική Γεωργία και η αγάπη-σεβασμός στον τόπο (πατριωτισμός).

Η κα Α. Πολυμέρου-Καμηλάκη τόνισε ότι: Αναγνωρίζεται επίσης στις μέρες μας ότι πολλά ζητήματα που σχετίζονται με την βιώσιμη διαχείριση της γης για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας, απαιτούν για μια βιώσιμη ανάπτυξη την αλληλεπίδραση μεταξύ επιστημονικής και παραδοσιακής σχέσης, μεταξύ των τοπικών πληθυσμών και των συσσωρευμένων σε βάσεις δεδομένων γνώσεων, με αλληλοσεβασμό. Αναδύεται έτσι η τοπικότητα (locality) απέναντι στην παγκοσμιοποίηση (globalization). Όπου τόπος πρέπει να έχει ανθρώπινο μέγεθος (ίσως σε κοινωνίες μέχρι 150.000 άνθρωποι, με κοινό πολιτισμό, σε γεωγραφικό χώρο με κοινά χαρακτηριστικά).

Και η πανδημία του covid-19 επιτάχυνε τις εξελίξεις, κυρίως από την δημιουργία προβλημάτων στις εφοδιαστικές αλυσίδες και από τις καραντίνες στους χώρους παραγωγής και στους χώρους αλυσίδων μεταφορών. Η τοπικότητα (locality) εκφράζει τόσο την ταυτότητα όσο και εξασφαλίζει την συμβίωση του ανθρώπου με το φυσικό περιβάλλον, επαναφέροντας την απαραίτητη ισορροπία, η οποία έχει διαταραχθεί κυρίως στον αστικό χώρο.

Στην παρούσα ιστορική συγκυρία από τις κρισιμότερες στην ιστορία της ανθρωπότητας, η επάνοδος στους πολιτισμούς της «εντοπιότητας» και τις αξίες τους, όπως η Κυκλική Οικονομία και ο σεβασμός στο περιβάλλον (φύση, τοπικές κοινωνίες κλπ), φαίνεται περισσότερο από ποτέ αναγκαία. Η κα Α. Πολυμέρου-Καμηλάκη τόνισε ότι: Στην Ελλάδα, η πολυετής οικονομική ύφεση, με έντονες κοινωνικές επιπτώσεις, άφησε να φανούν οι εσφαλμένες κατά το παρελθόν επιλογές στρατηγικής, που επέφεραν την καθίζηση της γεωργίας, της κτηνοτροφίας και των δημιουργικών βιοτεχνιών προσαρμοσμένων στο περιβάλλον. Αντί να προσπαθούμε καταστροφικά να μεγεθυνθούμε για να συναντήσουμε την παγκοσμιοποίηση-globalization, έχει γίνει πλέον κατανοητό ότι θα μπορούσαμε να οργανωθούμε σε τοπικό επίπεδο για να ζήσουμε ευτυχείς με μοντέλα τοπικότητας-locality, με οριζόντια συνεργασία.

Μια εξαιρετικά γόνιμη βραδιά προβληματισμών με την καθοδήγηση της κας Αικατερίνης Πολυμέρου-Καμηλάκη και φιλοξενία του Λυκείου Ελληνίδων. Την 18 Μαΐου 2022 ο Κτηνοτροφικός Σύλλογος Περιφέρειας Αττικής οργανώνει υβριδικό συνέδριο με θέμα ένα νέο ΑΓΡΟΤΙΚΟ ΣΥΜΦΩΝΟ 2040 για μίαν ελκυστική και συμβιωτικά υποστηρικτική Αττική Ύπαιθρο (Πληρ. Μάγδα Κοντογιάννη, 6932094231, magdaktinotrofos@gmail.com)

Για την καταγραφή, Δημήτρης Μιχαηλίδης