Π. Εφραίμ Γκιβίσης: Είναι πρόβλημα η αλλαγή της ώρας της Ανάστασης;

Π. Εφραίμ Γκιβίσης: Είναι πρόβλημα η αλλαγή της ώρας της Ανάστασης;
(μια αρχαιολογική ματιά στο θέμα)

Στα πρωτοχριστιανικά χρόνια δεν υπήρχαν δημόσιες χριστιανικές αργίες, για αυτό και οι Συνάξεις των πιστών γίνονταν βράδυ, όπως έγινε ο Μυστικός Δείπνος, και μάλιστα μετά το φαγητό. Οι δύο μεγάλες γιορτές Επιφανίων και Πάσχα, αλλά και οι Κυριακές, ήταν γιορτές μόνο για τους χριστιανούς, όχι για τους ειδωλολάτρες εργοδότες τους που τους ήθελαν την άλλη μέρα στη δουλειά, οπότε βόλευε τους πιστούς η βραδινή λειτουργία. Η επίσημη θεία Λειτουργία των μεγάλων εορτών ήταν αυτή του Μεγ. Βασιλείου, τουλάχιστον για την Εκκλησία στην Βαλκανική και Μικρά Ασία. Συγκεντρώνονταν λοιπόν το απόγευμα, μία ώρα μετά τη δύση του ήλιου και τελούσαν την Λειτουργία του Μ. Βασιλείου, στις δε μεγάλες εορτές και το βάπτισμα των κατηχουμένων. Αργότερα, όταν εξαπλώθηκε ο Χριστιανισμός και καθιερώθηκαν οι μεγάλες χριστιανικές εορτές ως δημόσιες αργίες για όλους, άρχισε να τελείται το πρωί συμπληρωματικά η συντομότερη λειτουργία του Χρυσοστόμου, για να εκκλησιασθούν και αυτοί που δεν μπόρεσαν να έρθουν στην επισημότερη βραδινή, που δεν σταμάτησε ποτέ να τελείται. Έτσι καθιερώθηκε η διπλή λειτουργία παραμονής και ανήμερα της εορτής.
Δεν υπάρχει πρόβλημα στο να λειτουργήσει ο ίδιος ιερέας και στην Εσπερινή Λειτουργία του Μεγάλου Σαββάτου και στην μετά τον Όρθρο Λειτουργία του Ιερού Χρυσοστόμου, αφού ούτως ή άλλως έτσι γίνεται πάντα, δύο λειτουργίες στην ίδια αναστάσιμη μέρα. Το Μεγάλο Σάββατο όπως και την Μεγάλη Παρασκευή δεν επιτρέπεται από τους Κανόνες να τελεσθεί λειτουργία, λόγω της αυστηρής νηστείας. Εμείς στα τελευταία χρόνια διαχωρίσαμε με μεγάλη χρονική απόσταση την Εσπερινή Λειτουργία από την παννυχίδα του Πάσχα και την τελούμε το πρωί για λόγους ποιμαντικούς. Στο Άγιον Όρος που δεν συντρέχουν τέτοιοι λόγοι, η Λειτουργία του Εσπερινού του Πάσχα τελειώνει γύρω στις 4 το απόγευμα.
Την ακριβή ώρα την Ανάστασης του Χριστού δεν την γνωρίζει κανείς, αφού ο Κύριος διάλεξε να αναστηθεί εν σιγή. Ο σεισμός έγινε το πρωί της Κυριακής για να κυλιστεί ο μέγας λίθος για τις Μυροφόρες και τους στρατιώτες. Ο Κύριος όμως είχε ήδη αναστηθεί. Όταν αναστήθηκε κανείς δεν το αντιλήφθηκε. Θεωρητικά λέμε ότι έγινε το μεσονύκτιο, αλλά την εποχή του Χριστού και της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας δεν υπήρχε το Γκρήνουιτς να χτυπήσει 12 το βράδυ όπως το μετράμε σήμερα.
Αν θέλουμε να είμαστε ακριβέστατοι, το μεσονύκτιο αυτήν την εποχή είναι γύρω στις 01:30 το ξημέρωμα αφού ο ήλιος δύει περίπου στις 20:30 και ανατέλλει περίπου στις 06:30. Ούτε ισχύει η θεωρία περί 33 ωρών παραμονής του Χριστού στον Άδη γιατί η Ενάτη ώρα που πέθανε δεν είναι η 15:00 μεσημέρι αλλά η 17:30 την εποχή αυτή της Άνοιξης που διανύουμε. Όσο το Πάσχα είναι πρωιμότερο τόσο πιο πολλές ώρες προστίθενται, λόγω διαφοράς στην δύση του ήλιου. Όσο το Πάσχα πέφτει αργά, τόσο πιο λίγες.
Επειδή μας ενδιαφέρει η ομοιομορφία στις Ενορίες συνηθίστηκε να χρησιμοποιείται το μεσονύκτιο με την ώρα Γκρήνουιτς. Στο Άγιον Όρος που δεν τους ενδιαφέρει αυτό και διατηρούν την λεγόμενη «βυζαντινή» ώρα με τη δύση του ήλιου, κάθε Μοναστήρι κάνει Ανάσταση άλλη ώρα: 00:00 στο Πρωτάτο, 01:30 στο Κουτλουμούσι, 02:30 στην Αγίου Παύλου κλπ. Φυσικά κανείς δεν κατηγορεί τους Πατέρες ως αιρετικούς ή νεωτεριστές γι’ αυτό. Εκεί αρχίζουν τους Όρθρους της Μεγάλης Εβδομάδας, τους «Νυμφίους» όπως τους λέμε εμείς, στις 01:00 περίπου και ψάλλουν το «Ιδού ο Νυμφίος έρχεται εν τω μέσω της νυκτός…» και είναι όντως το μέσον της νύχτας, ενώ εμείς στις Ενορίες το ψάλλουμε και είναι επτάμιση το απόγευμα με τον ήλιο ακόμη ψηλά. Φυσικά δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα γι’ αυτό.
Το ότι η Εκκλησία μπορεί να κάνει θεία Λειτουργία όποτε θέλει δεν το αμφισβητεί κανένας. Για παράδειγμα, επί Τουρκοκρατίας ο Εσπερινός και η Λειτουργία της Προηγιασμένης μετατέθηκαν το πρωί. Στα χρόνια μας η Εκκλησία καθιέρωσε πάλι την Εσπερινή Προηγιασμένη. Οπότε στο ίδιο το κράτος μας σήμερα τελείται η ίδια Λειτουργία των Προηγιασμένων Δώρων σε διαφορετική ώρα, άλλοι την τελούν το πρωί, στο Άγιον Όρος το μεσημέρι, σε άλλα μέρη το βράδυ. Ακόμη και την Λειτουργία του Πάσχα σε άλλα μέρη την τελούν μετά τα μεσάνυχτα, σε άλλα τα ξημερώματα (Άγιον Όρος) και σε άλλα κανονικά το πρωί όπως τις άλλες Κυριακές (Κέρκυρα).
Ανακεφαλαιώνοντας: Η αρχαία παράδοση είχε τη Λειτουργία του Πάσχα μόνο το Σάββατο αργά το απόγευμα, χωρίς να περιμένει να έρθει το μεσονύκτιο, αργότερα προστέθηκε και η πρωινή, δύο λειτουργίες για την ίδια εορτή. Το ίδιο γίνεται τα Χριστούγεννα και τα Θεοφάνια μέχρι σήμερα.
Η ώρα της τελετής της Αναστάσεως ποικίλει στα μέρη του κόσμου, ανάλογα με το Τυπικό της κάθε Εκκλησίας, το οποίο βέβαια η Εκκλησία μπορεί να αλλάζει όποτε το κρίνει.
Δεν ισχύει η θεωρία των 33 ωρών του Χριστού στον Άδη.
Η Εκκλησία εξ αρχής διαχειρίζεται τον χρόνο όπως θεωρεί πως εξυπηρετεί τα παιδιά Της, όχι όπως συνέβησαν τα πράγματα την εποχή του Χριστού.
π. Εφραίμ Γκιβίσης (Ι.Ν. Κοιμήσεως της Θεοτόκου 40 Εκκλησιών Θεσσαλονίκης)