Σπάνιο αγγείο εντοπίστηκε στην Ολλανδία

Ήταν Αύγουστος του 2004-την επόμενη ημέρα ξεκινούσαν οι Ολυμπιακοί Αγώνες στην Αθήνα. Ο αρχαιολόγος Χρήστος Τσιρογιάννης

εργαζόμενος τότε ως συμβασιούχος του υπουργείου Πολιτισμού, δέχθηκε ένα τηλεφώνημα από τη Γενική Αστυνομική Διεύθυνση Αττικής-θα ήθελε να συνδράμει σε μία έρευνα της αστυνομίας εκείνο το απόγευμα; Δέχθηκε. Δεν θα μάθαινε πού θα πήγαιναν μέχρι να μπει στο αυτοκίνητο. Οδήγησαν μέχρι το μοναστήρι της Αγίας Παρασκευής έξω από τα Μέγαρα, όπου οι αστυνομικοί έκαναν έφοδο και βρήκαν εκατοντάδες αδήλωτες αρχαιότητες. Ο δρ Τσιρογιάννης ανακάλυψε τον τομέα με τον οποίο ήθελε έκτοτε να ασχοληθεί-τη μελέτη της αρχαιοκαπηλίας. Από τότε έχει ταυτίσει πάνω από χίλια διακόσια αρχαιοκαπηλικά αντικείμενα, πολλά από τα οποία έχουν ήδη επαναπατριστεί σε διάφορες χώρες συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας, ενώ τώρα, ως καθηγητής και ερευνητής, εργάζεται στο Ινστιτούτο Προηγμένων Σπουδών του Πανεπιστημίου του Ααρχους της Δανίας, δημιουργώντας μία καινούργια μέθοδο εντοπισμού ύποπτων αρχαιοτήτων χωρίς να βασίζεται σε φωτογραφίες. «Δημιουργώ τις αποδείξεις χωρίς να υπάρχουν προηγουμένως», λέει στην «Κ» ο δρ Τσιρογιάννης, «εντοπίζοντας όλα τα διαθέσιμα στοιχεία, συνδυάζοντάς τα και αποδεικνύοντας ότι κάτι άσχημο συμβαίνει».
Στον ελεύθερό του χρόνο συνεχίζει να ταυτίζει παράνομες αρχαιότητες. Τις τελευταίες μέρες, χάρη στην έρευνα του δρος Τσιρογιάννη, αποκαλύφθηκε πως ένα αρχαιοελληνικό αγγείο το οποίο εκτίθεται εδώ και χρόνια στο Allard Pierson Museum, το αρχαιολογικό μουσείο του Πανεπιστημίου του Αμστερνταμ, ανασκάφηκε λαθραία.
Ο ίδιος λέει στην «Κ» πως το αγγείο, μία σπάνια μελανόμορφη κύλικα που χρονολογείται στον 6ο αιώνα π.Χ. και απεικονίζει, εκτός των άλλων, τον Τρωικό ήρωα Αινεία, αγοράστηκε από έναν ιδιώτη Ολλανδό συλλέκτη το 1985 σε μία δημοπρασία του οίκου Sotheby’s στο Λονδίνο, ενώ το 2003 δωρίστηκε από τον ίδιο στο μουσείο Allard Pierson. Πριν το αγγείο δοθεί από τον συλλέκτη στο μουσείο, έλειπε ένα μικρό, αλλά σημαντικό κομμάτι-συγκεκριμένα αυτό που έγραφε το όνομα του Αινεία, αναφέρει ο δρ Τσιρογιάννης. Αυτό το κομμάτι δωρίστηκε ξεχωριστά από έναν έμπορο τέχνης, τον Ελβετό Χέρμπερτ Καν, ο οποίος είχε ήδη καταδικαστεί στην Ιταλία για τη συμμετοχή του σε υποθέσεις παράνομων αρχαιοτήτων.
Προέλευση
Το κλειδί της υπόθεσης όμως φαίνεται να βρίσκεται στον τρόπο με τον οποίο το αγγείο έφτασε στα χέρια του οίκου Sotheby’s. Οταν ένας δημοσιογράφος της ολλανδικής εφημερίδας NRC Handelsblad ζήτησε από τον δρα Τσιρογιάννη να εξετάσει μερικά αντικείμενα από τη συλλογή του μουσείου για τυχόν παράνομη προέλευσή τους, ανάμεσα σε αυτά που έλεγξε ήταν και αυτή η κύλικα, ένα από τα ελάχιστα αγγεία που αποδίδονται στον επονομαζόμενο ζωγράφο του Αινιπύλου. Εψαξε το αρχείο του Τζιάκομο Μέντιτσι, του διαβόητου Ιταλού εμπόρου τέχνης που καταδικάστηκε το 2004 για αρχαιοκαπηλία, και βρήκε δύο φωτογραφίες Polaroid του αγγείου. Στη μία, η κύλικα ήταν σπασμένη σε κομμάτια, στην άλλη αυτά είχαν συγκολληθεί. Ο ίδιος λέει πως το αρχαιοελληνικό αγγείο κατά πάσα πιθανότητα λαθρανασκάφηκε από ετρουσκικό τάφο στην Ιταλία – στην πώλησή του στη Sotheby’s δεν υπήρχε ούτε μία αναφορά ως προς την προέλευσή του, ένα ατόπημα του οίκου, το οποίο όμως δεν διώκεται ποινικά. «Οι έμποροι είναι ακόμα ελεύθεροι να εμπορεύονται αρχαιότητες ουσιαστικά χωρίς αποδεδειγμένη νόμιμη προέλευση», δηλώνει ο δρ Τσιρογιάννης, καθώς μπορεί η συγκεκριμένη δημοπρασία να έγινε πριν από δεκαετίες, αλλά αντίστοιχα παραδείγματα υπάρχουν και στο παρόν. Ο οίκος δημοπρασιών Sotheby’s απάντησε στην «Κ» πως θα κοιτάξει την υπόθεση, αλλά είναι δύσκολο να φτάσουν σε «κάποιο συμπέρασμα» για μία δημοπρασία που έλαβε χώρα πριν από τόσα χρόνια.
Διερευνάται εάν ο τέως διευθυντής του μουσείου Allard Pierson είχε λειτουργήσει ως σύμβουλος του συλλέκτη για την απόκτηση του αντικειμένου από τη δημοπρασία του οίκου Sotheby’s, σημειώνει ο δρ Τσιρογιάννης. Ο τωρινός διευθυντής του μουσείου Βιμ Χούπερετζ δήλωσε πως θα διηγηθεί την «πλήρη ιστορία του αγγείου σύντομα», σύμφωνα με την ολλανδική εφημερίδα. Καθώς το αγγείο φαίνεται να έχει λαθρανασκαφεί από ιταλικό έδαφος, είναι πιθανόν να επαναπατριστεί στην Ιταλία, αναφέρει ο Ελληνας καθηγητής.
Στην Ελλάδα, το φαινόμενο της αρχαιοκαπηλίας, περιστατικά της οποίας είχαν αυξηθεί την περίοδο της οικονομικής κρίσης, συνεχίζει να πλήττει τη χώρα, σημειώνει ο ίδιος, συμπληρώνοντας ότι παράγοντες όπως η περιφρούρηση των αρχαιολογικών χώρων δεν έχουν αλλάξει. «Η Ελλάδα είναι ένα τεράστιο υπόγειο μουσείο», δηλώνει στην «Κ», λέγοντας πως όπου και να σκάψει κανείς έχει πιθανότητες να ανακαλύψει αρχαία, ενώ σημειώνει πως σε πολλές περιπτώσεις τόσο οι ελληνικές όσο και οι ιταλικές αρχές δεν έχουν αναγνωρίσει την έρευνά του στις ταυτίσεις αντικειμένων αρχαιοκαπηλίας και τη συμβολή του στον επαναπατρισμό τους, σε αντίθεση με τον Τύπο. «Ο κόσμος διψάει να μάθει για αυτό το είδος του εγκλήματος», λέει ο δρ Τσιρογιάννης, «διψάει να προσφέρει στην περιφρούρηση της δικής του πολιτιστικής κληρονομιάς που κάποιοι συνεχίζουν να κερδοσκοπούν εναντίον της και εναντίον του κόσμου που της ανήκει».