Λόγος της Πέλλας Ηλεκτρονική Εφημερίδα Νομού Πέλλας
Το κείμενο που ακολουθεί αποτελεί προδημοσίευση από τον υπό έκδοση συλλογικό τόμο «ΠΑΣΟΚ 1974-2018: Πολιτική οργάνωση – ιδεολογικές μετατοπίσεις – κυβερνητικές πολιτικές».
Τον συλλογικό τόμο, που θα κυκλοφορήσει προσεχώς από τις εκδόσεις Gutenberg, έχουν επιμεληθεί οι Βασίλης Ασημακόπουλος και Χρύσανθος Τάσσης, προλογίζει ο Μιχάλης Σπουρδαλάκης και περιλαμβάνονται κατά αλφαβητική σειρά κείμενα που έγραψαν οι: Παναγιώτης Βασιλάκης, Τριαντάφυλλος Δούκας, Κώστας Ελευθερίου, Κώστας Θεριανός, Κωνσταντίνος Κανελλόπουλος, Γεράσιμος Κάρουλας, Γιώργος Κατσαμπέκης, Aννα Κουμανταράκη, Παναγιώτης Κουστένης, Στάθης Κουτρουβίδης, Μαντώ Λαμπροπούλου, Zηνοβία Λιαλιούτη, Βασίλης Λογοθέτης, Γιώργος Μπιθυμήτρης, Γιώργος Οικονόμου, Γιώργος Παπανικολάου, Σωτήρης Ρούσσος, Περσεφόνη Σιμενή, Αριστομένης Συγγελάκης, Θέμης Τζήμας, Θανάσης Τσακίρης και Δημήτρης Τσαραπατσάνης.
[…] Η Διακήρυξη Βασικών Αρχών και Στόχων του Πανελλήνιου Σοσιαλιστικού Κινήματος-Διακήρυξη 3ης Σεπτέμβρη θέτει δύο στόχους: έναν άμεσο, συγκυρίας, και έναν μακροπρόθεσμο. Ο στόχος της συγκυρίας, ο οποίος αποτέλεσε και ένα από τα πρώτα συνθήματα του ΠΑΣΟΚ, ήταν «τιμωρία – κάθαρση – αποκατάσταση».
Δηλαδή, τιμωρία των ενόχων της Επταετίας, της σφαγής του Πολυτεχνείου και της κυπριακής τραγωδίας· κάθαρση του κρατικού μηχανισμού· αποκατάσταση των θυμάτων της δικτατορίας. Ο μακροπρόθεσμος στόχος, που γι’ αυτόν οικοδομείται το ΠΑΣΟΚ, είναι η εθνική ανεξαρτησία, η λαϊκή κυριαρχία, η κοινωνική απελευθέρωση και η δημοκρατική διαδικασία για μια ανεξάρτητη, δημοκρατική και σοσιαλιστική Ελλάδα.
Προϋπόθεση επίτευξης των στόχων αυτών είναι η αποδέσμευση της χώρας από στρατιωτικούς, πολιτικούς και οικονομικούς συνασπισμούς. Επιπλέον αναφέρεται σε αποπυρηνικοποιημένη ζώνη στα Βαλκάνια, ουδετεροποίηση της Μεσογείου και σύσφιγξη οικονομικών και πολιτιστικών σχέσεων με τους λαούς όλης της Ευρώπης και της Μεσογείου. Oλα αυτά υποδηλώνουν τους προσανατολισμούς του ΠΑΚ/ΠΑΣΟΚ, που δεν ήταν στην κατεύθυνση εθνικού απομονωτισμού, – άλλωστε ο Ανδρέας Παπανδρέου ρητώς αρνείται μια τέτοια προοπτική- αλλά σε μια γραμμή που θα μπορούσαμε να τη χαρακτηρίσουμε περιφερειακού διεθνισμού, η οποία προϋποθέτει την εθνική ανεξαρτησία των κρατών, την αυτοδιάθεση των εθνών και την αντιιμπεριαλιστική πάλη των λαών.
Ο αγώνας για εθνική ανεξαρτησία συνδέεται άρρηκτα στη Διακήρυξη με τον στόχο της κοινωνικής απελευθέρωσης, του σοσιαλιστικού μετασχηματισμού της κοινωνίας. Στην κατεύθυνση αυτή εξαγγέλλονται κοινωνικοποιήσεις των μεγάλων μονάδων παραγωγής, στο πλαίσιο ενός αποκεντρωμένου κοινωνικού προγραμματισμού της οικονομίας και σοσιαλιστικής αυτοδιαχείρισης των κοινωνικοποιημένων μονάδων. Διακηρύσσονται, επίσης, επιμέρους σοσιαλδημοκρατικού ή και φιλελεύθερου χαρακτήρα μεταρρυθμίσεις, οργανικά ενταγμένες και στην εξυπηρέτηση του τελικού σκοπού, της σοσιαλιστικής αλλαγής.
Το κοινωνικό μπλοκ στο οποίο απευθύνεται η Διακήρυξη είναι εργάτες, αγρότες, μικροαστικά στρώματα -παραδοσιακά και νέα- και η νεολαία, παρατακτικά και σε ισότιμη βάση, ενώ κομβικής σημασίας ζήτημα είναι η συγκρότηση του συλλογικού πολιτικού υποκειμένου, ως ενός δημοκρατικού κόμματος αρχών, καθώς η απουσία του θεωρείται, κατά τη Διακήρυξη, αίτιο και αποτέλεσμα της πολιτικής και κοινωνικής καθυστέρησης του ελληνικού κοινωνικού σχηματισμού. […]
Η Διακήρυξη κάνει διάκριση ανάμεσα στους στόχους και στα μέσα, σε μια πορεία σοσιαλιστικής μετάβασης. Με όρους ιστορίας εργατικού κινήματος, θα λέγαμε ότι η Διακήρυξη τείνει προς την αριστερή σοσιαλδημοκρατία της εποχής του Μεσοπολέμου ή της εξελικτικής σοσιαλδημοκρατίας και πάντως της εποχής προ της Μπαντ-Γκόντεσμπερκ περιόδου. Μάλιστα, πολλές από τις αποσαφηνίσεις και διευκρινίσεις στις οποίες θα προβεί ο Ανδρέας Παπανδρέου την αμέσως επόμενη περίοδο και μέχρι το 1977, κατατάσσουν το ΠΑΣΟΚ ως πολιτική γραμμή στα αριστερά σοσιαλιστικά κόμματα της (μεσοπολεμικής) Δεύτερης Διεθνούς.
Το στοιχείο, βεβαίως, που χαρακτηρίζει τη Διακήρυξη και τη διακρίνει από άλλα σοσιαλιστικά κόμματα της Ευρώπης της προ Μπαντ-Γκόντεσμπεργκ περιόδου -πλην της αμφισβήτησης του σχήματος «εργατική τάξη και συμμαχοί της», που ήταν η πολιτική κουλτούρα και αναφορά της ευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας διαχρονικά, προκρίνοντας την κοινωνική ισοτιμία στον πολιτικό αγώνα και αντανακλώντας τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της ελληνικής κοινωνικής δομής με τις εκτεταμένες μικροϊδιοκτητικές μορφές παραγωγής, γινόμενο παράλληλα ο βασικός κομματικός σχηματισμός έκφρασης της εργατικής τάξης τόσο εκλογικά όσο και οργανωτικά- είναι η αντιιμπεριαλιστική-εθνικοανεξαρτησιακή γραμμή.
Πρόκειται, όμως, για στοιχείο που εδράζεται στην παράδοση της Αριστεράς εκείνης της περιόδου, όπως κυριάρχησε από την ΕΑΜική τομή μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1980 και απορρέει από τις ειδικότερες διαδικασίες της κίνησης διεθνούς ενσωμάτωσης του ελληνικού κοινωνικού σχηματισμού και εσωτερίκευσης των δομών και σχέσεων της διεθνούς ενσωμάτωσης, τη συλλογική μνήμη του εθνικού και κοινωνικού αγώνα, όπως έχει εγγραφεί στην ιστορική εμπειρία των κυριαρχούμενων κοινωνικών τάξεων. Η συγκεκριμένη κίνηση μορφοποιεί έναν εθνικό κοινωνικό σχηματισμό κυρίαρχο-κυριαρχούμενο.
Το ΠΑΣΟΚ, με την ίδρυσή του, έρχεται σε ανταγωνισμό με τους φορείς της Κομμουνιστικής Αριστεράς (παραδοσιακής και ανανεωτικής) καθώς πρώτη φορά ο χώρος της Σοσιαλιστικής Αριστεράς συγκροτείται αυτοδύναμα ιδεολογικά, πολιτικά και οργανωτικά από τον κομμουνιστικό χώρο.
Αυτό ήταν μια ιστορική ιδιομορφία της πολιτικής πάλης των τάξεων στη χώρα, μια εξαίρεση από τον ευρωπαϊκό κανόνα της ιστορικής διαμόρφωσης κομματικών σχηματισμών του εργατικού κινήματος, που θέλει τα κόμματα της Τρίτης Διεθνούς (κομμουνιστικά) να έπονται χρονικά των κομμάτων της Δεύτερης Διεθνούς (σοσιαλιστικά – σοσιαλδημοκρατικά – εργατικά) ή να προέρχονται από διάσπαση προγενέστερων σοσιαλιστικών κομματικών σχηματισμών.
Στην Ελλάδα η εξέλιξη ήταν (και) στο σημείο αυτό διαφορετική. Ο Ανδρέας Παπανδρέου, με σειρά και γραπτών παρεμβάσεών του, επιδιώκει να οριοθετήσει το ΠΑΣΟΚ απέναντι τόσο στη σοσιαλδημοκρατία και στον υπαρκτό σοσιαλισμό όσο και στον ευρωκομμουνισμό, επιχειρώντας να διαμορφώσει έναν διαφορετικό εθνικό και δημοκρατικό δρόμο για τον σοσιαλισμό που θα κωδικοποιήσει ως στρατηγική του Τρίτου Δρόμου στις αρχές της δεκαετίας του 1980.
Συντάκτης: Βασίλης Ασημακόπουλος, Δικηγόρος-δρ Πολιτικής Κοινωνιολογίας και συγγραφέας του βιβλίου «Πρώτη Φορά Αριστερά. Αντιθέσεις, αντιφάσεις, εσωτερικές συγκρούσεις στο ΠΑΣΟΚ την περίοδο 1974-1990 και οι βάσεις του πολιτικού μεταμορφισμού του» (A. P. Publications, 2017).
Συντάκτης: Χρύσανθος Τάσσης, Λέκτορας (Πολιτική Κοινωνιολογία-Ελληνικό Πολιτικό Σύστημα) στο Τμήμα Κοινωνικής Διοίκησης και Πολιτικής Επιστήμης του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης. Μαζί με τον Κώστα Ελευθερίου έχουν συγγράψει το βιβλίο «ΠΑΣΟΚ: Η άνοδος και η πτώση (;) ενός ηγεμονικού κόμματος» (Σαββάλας, 2013).
