Λόγος της Πέλλας Ηλεκτρονική Εφημερίδα Νομού Πέλλας
Άλλη μια εκδήλωση, απόλυτα επιτυχημένη, πρόσθεσε η Ιστορική και Λαογραφική Εταιρεία Γιαννιτσών «Ο Φίλιππος» στην πλειάδα των δράσεων της στον χώρο του πολιτισμού και της ιστορίας
Ήταν απόγευμα Δευτέρας 12-3-2018 όταν στην φιλόξενη αίθουσα του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Πέλλας έλαβε χώρα η 12η εκδήλωση της 22ης περίοδου 2017-18 του Ανοικτού Λαϊκού Πανεπιστήμιου Γιαννιτσών προϊόν συνεργασίας μεταξύ Ι.Λ.Ε.Γ. «Ο Φίλιππος» και ΔΗΚΕΠΑ Πέλλας. Κεντρικό πρόσωπο της όλης εκδήλωσης ήταν η διδάκτορας Αρχαιολόγος, συγγραφέας και επίτιμη Έφορος Αρχαιοτήτων Γεωργία Καραμήτρου-Μεντεσίδη, η οποία ανέπτυξε το ενδιαφέρον θέμα: «Αιανή. Η πόλη στο χώρο και τον χρόνο».
Βρισκόμαστε στην περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας και η πόλη της Αιανής (=μεγάλη, απλωμένη, συνεχής) στην περιοχή της Άνω Μακεδονίας έχει να επιδείξει πλούσια αρχαιολογικά ευρήματα, αποτέλεσμα της άοκνης εργασίας ικανών αρχαιολόγων και ερευνητών. Οι ανασκαφικές εργασίες ξεκίνησαν το έτος 1983 συνεχίστηκαν εντατικά, αλλά όχι συστηματικά. Για ένα χρονικό διάστημα η όλη προσπάθεια ατόνησε και σταμάτησε. Την δεκαετία του 2010 συνεχίστηκαν οι εργασίες. Η χρηματοδότηση όλου αυτού του φιλόδοξου προγράμματος ήταν δυσχερής και αυτός ήταν ο κυριότερος λόγος που υλοποιήθηκαν σχετικές διαδικασίες και το όλο έργο εντάχθηκε σε πρόγραμμα ΕΣΠΑ.
Η παρουσία της Αιανής ως σημαντικού αρχαιολογικού χώρου ήταν γνωστή ήδη από το έτος 1861, όταν η Μακεδονία στέναζε κάτω από τον φρικώδη Οθωμανικό Τουρκικό ζυγό. Οι γηγενείς Μακεδόνες κάτοικοι, είχαν βιώματα και διηγήσεις από τους παλαιότερους για την ιστορία της περιοχής, έστω κι αν δεν είχε γίνει η παραμικρή ανασκαφική δραστηριότητα. Επίσης δύο επιγραφές στα ελληνικά και στα αγγλικά από τότε ακόμη, αναφέρονταν στην εν λόγω πόλη. Η περιοχή που τα αρχαία χρόνια ήταν γνωστή ως Ελιμιώτιδα έχει πολύ σημαντική ιστορική σημασία.
Τα σημαντικότερα αρχαιολογικά ευρήματα εντοπίζονται στον λόφο της Μεγάλης Ράχης. Επιτύμβιες στήλες στα ελληνικά, βοηθούν πολύ στο να κατανοήσουμε την κοινωνία, τον πολιτισμό και την οικονομία της εποχής. Από την Ρωμαϊκή περίοδο σώζονται σπουδαία ευρήματα. Στην Αιανή στην πρωτεύουσα της Ελιμείας αναφέρονται σε συγγράμματά τους ο Ηρόδοτος, ο Θουκυδίδης και στα βυζαντινά χρόνια ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Ζ΄ ο πορφυρογέννητος της Μακεδονικής Δυναστείας. Μαζί αναφέρονται και στις 7 περιοχές της Άνω Μακεδονίας. Ακόμη είναι χαρακτηριστικό ότι η ευρύτερη περιοχή της Αχρίδας ανήκε στο βασίλειο της αρχαίας Μακεδoνίας και όχι στο βασίλειο της Ήπειρου που είχε ως βασιλέα τον Πύρρο.
Οι επίμονες και επίπονες προσπάθειες των αρχαιολόγων, έλαβαν χώρα σε μιαν έκταση 300 στρεμμάτων όπου οι σχετικές ανασκαφές, που ολοκληρώθηκαν το 2011, έφεραν στο φως ένα πολεοδομικό συγκρότημα εξαιρετικής αρχιτεκτονικής σχεδίασης.
Βρέθηκαν ειδώλια νεολιθικής εγκατάστασης. Από τα πρώιμα χρόνια της εποχής του χαλκού εντοπίστηκε η αρχαία αγορά μια από τις αρχαιότερες του κόσμου. Ελλειψοειδής ήταν η όλη κατασκευή…
Η εποχή του Σίδηρου θεωρείται ως σταθμός στην ανθρώπινη ιστορία και προηγείται της ίδρυσης πόλεων 1100-800 π.Χ. Έχουν εντοπιστεί από εκείνη την εποχή πίθοι και γεωμετρικά αγγεία. Οι γεωμετρικοί ρυθμοί δεν ήταν άγνωστοι και εντοπίστηκαν σχετικοί αμφορείς δίπλα στο φράγμα του Αλιάκμονα ποταμού, στο Πολύφυτο Κοζάνης.
Στην Αρχαϊκή εποχή οριοθετείται σειρά ευρημάτων με αμφορείς, Κορινθιακής και Αθηναϊκής τεχνοτροπίας, με το όνομα της θεότητας Ίρις που χρονολογούνται από τις αρχές του 7ου αιώνα π.Χ. Έχουμε περίοδο εξέλιξης και ακμής. Πολλά ευρήματα, κυρίως αρχιτεκτονικά μέλη, έχουν αποκαλυφτεί σε ισόγεια κτισμάτων στην αρχαία αγορά…
Η αρχιτεκτονική κλασική εποχή αποτυπώνεται σε ένα στωικό κτήριο στον ημιυπαίθριο χώρο του. Η χρήση γραπτού λόγου είναι απτή στην καθημερινότητα. Διασώζεται μολύβδινο ενεπίγραφο αντικείμενο χρονολογημένο από τον 4ο αι. π.Χ. Η Αιανή παρουσίαζε μιαν έντονη κατοίκηση και παράλληλα είχε μιαν αυτόνομη ιστορική πορεία. Όλα αυτά πριν την εμφάνιση στο ιστορικό προσκήνιο του ικανότατου βασιλέα της Μακεδονίας του Φίλιππου του Β’, ο οποίος ενοποίησε με την πολιτική και στρατιωτική του δράση όλη τη Μακεδονία κι έτσι συμπεριέλαβε στην επικράτειά του και την ονομαστή πόλη της Αιανής.
Το έτος 2011 καθαρίστηκε επιμελώς ο χώρος από ειδικούς τεχνίτες για να προετοιμάσει την εγκατάσταση στέγαστρων. Οφείλουμε να επισημάνουμε ότι λόγω των δυσμενών καιρικών συνθηκών που επικρατούν στην περιοχή της Δυτικής Μακεδονίας, κυρίως τους χειμερινούς μήνες, αποτελεί αναγκαιότητα η κάλυψη του εν λόγω αρχαιολογικού χώρου με ειδικά στέγαστρα. Σε αντίθετη περίπτωση η αλλοίωση και η καταστροφή των μνημείων, των αντικειμένων και των υποδομών είναι βέβαιη.
Από τα Ελληνιστικά χρόνια κατοικήθηκε πιο συστηματικά ο λόφος της Μεγάλης Ράχης και συνέχισε την ιστορική του παρουσία για αρκετά ακόμη χρόνια. Ανασκαφές που έγιναν πριν λίγα χρόνια έφεραν στο φως πολύ ενδιαφέροντα κτίσματα όπως το κτίριο Α΄ και το κτίριο Β΄. Επίσης βρέθηκαν τεμάχια από σπόνδυλους. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι τα 50 νομίσματα που ανακαλύφθηκαν προέρχονται από την Αιανή και την περιοχή της Εορδαίας από την εποχή, ακόμα, των τοπικών βασιλέων Δέρδα του Α΄, Δέρδα του Β΄ και Δέρδα του Γ΄. Το νομισματοκοπείο της εποχής και οι άλλοι θησαυροί καλύφθηκαν λόγω των φυσικών καταστροφών που έλαβαν χώρα στα κατοπινά χρόνια.
Από αυτήν την περίοδο έχει ανακαλυφθεί μια μακρόστενη κατασκευή που χρησίμευε ως δεξαμενή. Από τα δεκάδες αγγεία που ανακαλύφθηκαν μόνο 3 είναι χάλκινα. Βρέθηκαν επίσης 2 κλίβανοι πολύ σημαντικά ευρήματα γιατί πιστοποιούν την ύπαρξη σχετικών εργαστηρίων. Σε ένα δωμάτια στα δυτικά της ανασκαφείσας πόλης, ανάμεσα στα πολλά ευρήματα, βρέθηκε πολύτιμο αργυρό νόμισμα.
Από τον ίδιο ανασκαφικό τομέα εντοπίστηκαν αμφορείς – κι έχει σημασία τούτο – στους οποίους αποθήκευαν ποικιλία οίνων τοπικών και μη. Άλλος σημαντικός χώρος θεωρείται το σπίτι με τις μήτρες αν και δυστυχώς τα κατάλοιπα είναι σε πολλή κακή κατάσταση.
Το λεγόμενο σπίτι με τις αγνύθες (=υφαντικά βάρη), παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον. Στο δε Μουσείο της Αιανής έχει αποκατασταθεί αρχαιοελληνικός αργαλειός με πραγματικό ύφασμα. Στο δε σπίτι με τις σκάλες, που εγκαταλείφθηκε πιθανώς μετά από σεισμό και στο δωμάτιο Γ΄ βρέθηκαν πολλά αντικείμενα και ορισμένα νομίσματα. Με βάση κάποιες σχετικές μελέτες μάλλον λειτουργούσε ως ιερό της Κυβέλης. Αφιερώθηκε επίσης στον Δία. Αναπαράσταση του δωμάτιου Γ΄ υπάρχει στο εν λόγω Μουσείο. Είναι φανερό ότι η πόλη λειτουργούσε με δικά της εργαστήρια. Η υδρία που χρονολογείται από το δεύτερο μισό του 3ου αιώνα, όμοια διακοσμημένη από τεχνίτες που υπογράφουν είτε με σφραγίδες είτε χαράζοντας άλλα στοιχεία, ήταν το «φαρμακοδοχείο» της εποχής. Η σφραγίδα ήταν κοινή τακτική στον αρχαίο ελληνικό κόσμο. Κάτι παρόμοιο εξάλλου γινόταν και στην Πέλλα.
Το λυχνάρι ήταν εξαιρετικά σπάνιο σκεύος στην Δυτική Μακεδονία και ο σημαντικότερος λόγος θεωρείται ότι ήταν η – δικαιολογημένη – έλλειψη λαδιού. Η λατρεία της Κυβέλης, της Αθηνάς, του Διόνυσου, του Έρωτα κ.ά. ήταν αρκετά διαδεδομένη… Η ακρόπολη, παρόλα αυτά, της αρχαίας Αιανής ήταν συλημένη και τα ευρήματα σχετικά περιορισμένα. Φαντάζεστε τι θα γινόταν εάν δεν ίσχυε αυτό το δυσάρεστο φαινόμενο! Βρέθηκε τμήμα βιβλιοθήκης ενταγμένης σε μιαν επιφάνεια 1000 τ.μ., ενώ σε έναν άλλον παρακείμενο χώρο 4500 τ.μ. αποκαλύφθηκε αίθουσα πολλαπλών χρήσεων.
Κατά τη Ρωμαϊκή κατοχή παύει να υφίσταται η εγκατάσταση πάνω στον λόφο της Μεγάλης Ράχης και η όλη πόλη μεταφέρεται σε νέο οικιστικό κέντρο. Από την περίοδο αυτή σημειώνεται έλλειψη επιγραφών.
Η Αιανή ανασκάφτηκε το έτος 1990 και οι εργασίες οφείλουν να συνεχιστούν. Το φράγμα του Ιλαρίωνα στον ποταμό Αλιάκμονα με την δημιουργία τεράστιας λίμνης προκάλεσε τεράστια αναστάτωση στην περιοχή και τους κατοίκους. Το αρχαιολογικό μουσείο της Αιανής Κοζάνης το έτος 2012 κατατάχθηκε ως ένα από τα δέκα καλύτερα μουσεία στον Ευρωπαϊκό χώρο. Στο αξιοθαύμαστο αρχιτεκτονικά κτίριο παρουσιάζονται εκθέματα εξαιρετικής σημασίας και τέχνης. Ο επισκέπτης είναι σε θέση να περιηγηθεί σε έναν πολύ όμορφο και προσεγμένο χώρο και να θαυμάσει, αλλά και να απολαύσει εκθέματα με άψογη αισθητική και τεχνοτροπία. Ο Μακεδονικός Ήλιος, έμβλημα της βασιλικής δυναστείας των Αρχαίων Μακεδόνων, εντυπωσιάζει τους ερευνητές, τους τουρίστες και τους φιλίστορες. Παραπέμπει δε στην καταγωγή των Μακεδόνων καθ’ ότι μακρινό Δωρικό φύλο με συγγενικούς δεσμούς από τους Τημενίδες του Άργους.
Εξαιρετική εργασία έχει γίνει με μια συλλογή εκθεμάτων ειδικά για άτομα με προβλήματα όρασης, αποτέλεσμα συνεργασίας με την Σχολή Τυφλών Θεσσαλονίκης. Παράλληλα ορισμένα γλυπτά έχουν χρωματιστεί με τέτοιον τρόπο, που παραπέμπουν στην αρχαία εποχή, όταν σχεδόν όλα τα αγάλματα ήταν καλυμμένα με χρώματα εξαιρετικής ποιότητας και αισθητικής.
Στη συνέχεια της εκδήλωσης προβλήθηκε η ταινία-ντοκιμαντέρ του Κίμωνα Τσακίρη με τίτλο: «Η αρχαιολόγος». Σε αυτήν παρουσιάζεται με ιδιαίτερη κινηματογραφική τεχνική όλος ο κύκλος της αρχαιολογικής ανασκαφής στην ευρύτερη περιοχή και οι άοκνες προσπάθειες που κατέβαλε η ομάδα των ερευνητών και αρχαιολόγων που εργάστηκαν με υπομονή και επιμονή για να φέρουν στην επιφάνεια τον πολιτιστικό πλούτων των Μακεδόνων. Επίσης εκτενής αναφορά γίνεται στις δυσκολίες, τα εμπόδια που ενέσκηψαν καθώς και οι κωλυσιεργίες που προέκυψαν στην πορεία των εργασιών. Σημείο αντιλεγόμενο ήταν η κατασκευή και λειτουργία του υδροηλεκτρικού φράγματος και του σχετικού εργοστάσιου παραγωγής ηλιακής ενέργειας. Δεν ήταν λίγοι οι Γηγενείς κάτοικοι που προβληματίστηκαν, ανησύχησαν και αναστατώθηκαν από την μετακίνησή τους και την επανεγκατάστασή τους σε άλλους οικισμούς και γειτονικές πόλεις. Χωριά όπως η Καρδία και η Χαραυγή «πλήρωσαν» σκληρά τις σχετικές συγκυρίες. Η εγκατάλειψη των σπιτιών τους, η ερήμωση της γειτονιάς τους, η φυγή των κατοίκων και η αλλοίωση γενικά του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος, επέδρασαν βαθύτατα στον ψυχισμό, στην συμπεριφορά και την ιδεολογία τους. Αυτό φαίνεται στα λόγια και στις απόψεις που έχουν για πολλά ζητήματα που τους απασχολούν.
Οι αποζημιώσεις, ικανοποιητικές σε μεγάλο βαθμό, που δόθηκαν δεν φαίνεται να είναι σε θέση να τους κάνουν να ξεχάσουν τα χρόνια και τις όμορφες στιγμές που πέρασαν στη γη τους. Χωράφια και παραδοσιακές καλλιέργειες εγκαταλείφθηκαν και οι άνθρωποι έχασαν την επαφή με τις ρίζες τους.
Η Δυτική Μακεδονία και ειδικά ο άξονας Αμύνταιου-Πτολεμαϊδας-Κοζάνης «πληρώνει» τις συνέπειες της οικονομικής ανάπτυξης της περιοχής. Το ενεργειακό Κέντρο της Ελλάδας οφείλει να αντιμετωπίσει τις προσκλήσεις που παρουσιάστηκαν και να διαμορφώσει ένα διαφορετικό μεν, αλλά θετικό μέλλον. Ο λιγνίτης, ευχή και κατάρα μαζί, άλλαξε την φυσιογνωμία και τις προτεραιότητες της τοπικής κοινωνίας και οικονομίας. Θα χρειαστεί, λοιπόν, όλοι μαζί να εργαστούν πάνω στην λογική της συνύπαρξης και της συνεργασίας μεταξύ οικονομικής ανάπτυξης, προστασίας της πολιτιστικής κληρονομιάς και ανάδειξης του οικιστικού και φυσικού περιβάλλοντος. Στο συγκεκριμένο ο ρόλος και η προσφορά της αρχαιολογικής υπηρεσίας, των επιστημόνων και ειδικά της Γεωργίας Καραμήτρου–Μεντεσίδη είναι μοναδικός και πολλαπλά χρήσιμος. Οι ικανότητες, το μεράκι και ο μόχθος των ανθρώπων που αγαπούν την δουλειά τους και την εικόνα της πατρίδας μας, είναι στοιχεία που οφείλουμε να αξιοποιήσουμε και να προβάλλουμε δεόντως.
Την εκδήλωση έκλεισε ο πρόεδρος της Ιστορικής και Λαογραφικής Εταιρείας Γιαννιτσών «Ο Φίλιππος» Κωνσταντίνος Κάμτσης με καλά λόγια για την εισηγήτρια, θέτοντάς την παράλληλα καίριο και ουσιαστικό ερώτημα πάνω σε θέμα που, όντως, ενδιαφέρει και προβληματίζει τους ακροατές τέτοιων επιτυχημένων, καθόλα, εκδηλώσεων.
Λάζαρος Η. Κενανίδης θεολόγος, διδάκτορας Α.Π.Θ.
μέλος της Ι.Λ.Ε. Γιαννιτσών «Ο Φίλιππος», δ/ντής του 2ου Γυμνασίου Γιαννιτσών «Κύριλλος και Μεθόδιος»
Η επόμενη εκδήλωση είναι προγραμματισμένη για τη Δευτέρα 26 Μαρτίου και ώρα 19.30′ στην Αίθουσα του Δημοτικού Συμβουλίου Γιαννιτσών με ομιλητή τον Αρχιμανδρίτη π. Εφραίμ, ιεροκύρηκα της Ι.Μ. Εδέσσης Πέλλης και Αλμωπίας και με θέμα “Η νέκρωση των παθών και η ανάσταση της Ψυχής”.
