Η εκδήλωση του Ανοικτού Λαϊκού Πανεπιστημίου Γιαννιτσών

Άριστες εντυπώσεις δημιουργήθηκαν στο πυκνό ακροατήριο, που προσήλθε το απόγευμα της Τετάρτης 2-5-2018 στην φιλόξενη αίθουσα του Δημοτικού Συμβούλιου του Δήμου Πέλλας

στα Γιαννιτσά για να παρακολουθήσει την 15η εκδήλωση της 22ης περίοδου 2017-18 του Ανοικτού Λαϊκού Πανεπιστήμιου Γιαννιτσών. Βασικοί συντελεστές και ομιλητές της εκδήλωσης υπήρξαν ο καθηγητής του τμήματος Βαλκανικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας Βλάσης Βλασίδης και ο εκπαιδευτικός, συγγραφέας και ιστορικός Ιωάννης Παπαλαζάρου.
Τους έγκριτους εισηγητές παρουσίασε στο κοινό ο Βασίλειος Τραούδας υπεύθυνος του Α.Λ.Π. ο οποίος μάλιστα εν όψει της αποχώρησής του από το Δ.Σ. παρέδωσε την «σκυτάλη» στον νέο υπεύθυνο του Α.Λ.Π. Λάζαρο Η. Κενανίδη, υπεύθυνο μέχρι πρότινος του Ιστορικού και Λαογραφικού Μουσείου Γιαννιτσών. Σχετικά ομίλησε με θερμά λόγια και ο Κωνσταντίνος Κάμτσης πρόεδρος της Ιστορικής και Λαογραφικής Εταιρείας Γιαννιτσών «Ο Φίλιππος» που αναφέρθηκε στις πρόσφατες αρχαιρεσίες της Εταιρείας στις 22-4-2018. Ευχαρίστησε τους συνεργάτες του για την πορεία και την προσφορά τους, τα μέλη και τους φίλους στην εν λόγω Εταιρεία, ευχόμενος καλή συνέχεια σε όλους.
Ο τίτλος της όλης εκδήλωσης-παρουσίασης ήταν: «100 χρόνια από τη λήξη του 1ου Παγκόσμιου Πόλεμου. Γεγονότα – Μνημεία».
Σε αντίθεση με όσα ισχυρίζονται πολλοί ότι οι 2 Βαλκανικοί Πόλεμοι του 1912-13 συνετέλεσαν στην διαμόρφωση των συνόρων κλπ της νεότερης Ελλάδας, η αλήθεια είναι ότι ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος κατοχύρωσε διεθνώς και εγγράφως τα σημερινά-εν πολλοίς- γεωγραφικά όρια των Βαλκανικών κρατών και οριστικοποίησε τα – όποια – εδαφικά οφέλη της χώρας μας. Μετά την Συνθήκη του Βουκουρεστίου, καλοκαίρι του 1913, η Οθωμανική Τουρκία-νικήτρια του Β΄ Βαλκανικού Πόλεμου απέναντι στην Βουλγαρία – που σημειωτέον δεν την είχε υπογράψει, άρχισε και πάλι να ανασυγκροτείται και να εξοπλίζεται. Παρήγγειλε μάλιστα και 2 υπερσύγχρονα θωρηκτά στα ναυπηγεία του Λίβερπουλ της Βρετανίας με σκοπό να εξουδετερώσει τον θρυλικό «Αβέρωφ». Η έκρηξη, όμως, του Α΄ Π.Π. ανέτρεψε τα σχέδιά της.

Η τεράστια σε έκταση και ισχύ Αυστροουγγαρία που κατείχε την περιοχή της Βοσνίας και καταπίεζε τους εκεί πυκνούς Σερβικούς πληθυσμούς, συνεχώς ασκούσε αντισερβική πολιτική. Το γεγονός ότι οι Αυστριακοί, ως Ρωμαιοκαθολικοί πάντα αντιτίθεντο στους Ορθόδοξους Σέρβους ήταν υπαρκτό. Η δολοφονία του διάδοχου του Αυστροουγγρικού θρόνου Φερδινάνδου στο Σεράγεβο από τον Σερβοβόσνιο φοιτητή Γαβριήλ Πρίντζεπ – ως πράξη αντεκδίκησης-υπήρξε η βασική αφορμή για την έκρηξη του πόλεμου. Αμέσως η Γερμανική Αυτοκρατορία τάχθηκε με το μέρος της Α/Ο, ενώ η Αντάντ (Εγκάρδια Συνεννόηση, δηλαδή Βρετανία, Γαλλία, Τσαρική Ρωσία και Ρουμανία, Ιταλία κλπ) στάθηκε στο πλευρό της απειλούμενης μικρής Σερβίας. Στην συμμαχία των αυτοκρατορικών δυναστειών των Χοετζόλεν και των Αψβούργων εντάχθηκε η Βουλγαρία και η Οθωμανική Αυτοκρατορία.

Ο πρώτος πραγματικά διεθνής πόλεμος, μετά τους Ναπολεόντειους Πολέμους, αλλάζει την εικόνα της Ευρώπης και κατ΄ επέκταση του κόσμου. Ήταν ο πιο ταραγμένος στην ιστορία της ανθρωπότητας. Ο Μεγάλος Πόλεμος διεξήχθη σε 3 μέτωπα κυρίως: Δυτικό, Ανατολικό και-αργότερα- Μακεδονικό. Περίπου 11.500.000 πολίτες ενεπλάκησαν στα πεδία των μαχών,αλλά και άμαχοι των πόλεων. Δεν ήταν μόνον οι Ευρωπαίοι που συμμετείχαν αλλά και εκατοντάδες Σενεγαλέζοι, Πακιστανοί, Ινδοί, Αυστραλοί, Νεοζηλανδοί, κάτοικοι από το Λάος, την Κεϋλάνη, το Νεπάλ κ.ά. Ακόμη και 11.093 Έλληνες της Κύπρου – ως Βρετανοί υπήκοοι – συμμετείχαν στο Μακεδονικό Μέτωπο. Αντιπαρατάχθηκσν στην περιοχή 600.000 άνδρες εναντίον 550.000 Γερμανοβουλγαροτούρκων. Επικεφαλής των στρατιωτικών δυνάμεων της Αντάντ υπήρξαν Γάλλοι όπως: ο στρατηγός Μωρίς Σαρράιγ (Οκτ 1915-Δεκ 1917). Τον διαδέχθηκε ο Αδόλφος Γκιγιωμά (Δεκ 1917-Ιαν 1918) και αυτόν ο Φρανσαί ντε Εσπεραί ( Ιαν 1918-Νοεμ1918).
Η Ελλάδα μετά τους 2 νικηφόρους για αυτήν Βαλκανικούς Πολέμους, ουδόλως επιθυμούσε να εμπλακεί σε νέες περιπέτειες. Ακόμη κι αν – όπως και έγινε – η Τουρκία των Νεότουρκων κίνησε διώξεις και εκτοπισμούς Ελλήνων στην επικράτειά της και ιδίως στην Ανατολική Θράκη και την Δυτική Μικρασία. Ο Α΄ Π.Π., ωστόσο, ξεσπά με ιδιαίτερη σφοδρότητα και τα πεδία των μαχών γεμίζουν νεκρά κορμιά.

Στην Ελλάδα επικρατεί σκεπτικισμός και αρχίζει να δημιουργείται κλίμα εθνικού διχασμού. Οι 2 λαοπρόβλητοι και ιδιαίτερα αγαπητοί στον λαό ηγέτες, έχουν διαφορετική προσέγγιση και ακολουθούν αντίθετη πολιτική. Ο βασιλιάς Κωνσταντίνος και οι στρατιωτικοί επιτελείς όπως Ι.Μεταξάς, Βικτ. Δούσμανης κ.ά. σπουδαγμένοι σε γερμανικές στρατιωτικές σχολές πιστεύουν στο αήττητο της πανίσχυρης γερμανικής πολεμικής μηχανής και τεχνικής. Το γεγονός ότι η σύζυγος του Έλληνα ηγεμόνα η Σοφία υπήρξε αδελφή του Γουλιέλμου Κάιζερ της Γερμανίας δεν μπορεί να παραβλεφθεί. Έτσι λοιπόν οι βασιλικοί προτιμούν την ουδετερότητα, δεδομένου ότι και οι Βούλγαροι συντάσσονται με τους Γερμανούς. Από την άλλη μεριά ο πρωθυπουργός Ελ. Βενιζέλος, ταγμένος στο πλευρό των Αγγλογάλλων, επιθυμεί την είσοδο της Ελλάδας στον πόλεμο ευελπιστώντας στην απελευθέρωση ελληνικών εδαφών και πληθυσμών σκλαβωμένων στην Τουρκία και την ένωσή τους με την υπόλοιπη Ελλάδα, προκειμένου να υλοποιηθεί το όραμα – ένα μέρος τουλάχιστον – της «Μεγάλης Ιδέας». Θεωρώντας, λοιπόν, ότι τα ελληνικά συμφέροντα εξυπηρετούνται καλύτερα έτσι, διαμορφώνει φιλοπολεμικό κλίμα. Η πολιτική του είναι τολμηρή αλλά και ριψοκίνδυνη. Είναι άλμα στο κενό.

Τα δεδομένα – στρατιωτικά κυρίως – είναι υπέρ των λεγόμενων κεντρικών δυνάμεων. Οι Αγγλογάλλοι πιέζουν για να ανοίξει Μακεδονικό μέτωπο και έτσι τοιουτοτρόπως να ανακουφιστεί το Δυτικό. Ο Κωνσταντίνος εξακολουθεί να αρνείται την εμπλοκή της Ελλάδας στον πόλεμο. Η αποτυχία των Δυτικών συμμάχων στην χερσόνησο της Καλλίπολης τον Απρίλιο του 1915, δημιουργεί εκνευρισμό. Οι Αγγλογάλλοι αποβιβάζουν φιλικά σε αυτούς στρατεύματα στη Θεσσαλονίκη. Δυτικοί στρατιώτες συγκρούονται σε δρόμους του Πειραιά και της Αθήνας με Έλληνες. Ο Κωνσταντίνος, ασθενής, αδυνατεί να ελέγξει σωστά την κατάσταση. Ο Ελ. Βενιζέλος εξαναγκάζεται σε παραίτηση και απολύεται. Έρχεται στην Θεσσαλονίκη και με το κίνημα της «Εθνικής Άμυνας» δημιουργεί το κράτος – βραχύβιο – της Θεσσαλονίκης με συνεργάτες τον ναύαρχο Κουντουριώτη και τον στρατηγό Π. Δαγκλή. Ο εθνικός διχασμός γίνεται πράξη. Επιπλέον οι Βούλγαροι καταλαμβάνουν την Ανατολική Μακεδονία και Δυτική Θράκη και επιβάλλουν σκληρότατη κατοχή. Τα εγκλήματα πολέμου που διαπράττουν στην διετία 1916-18 μένουν ατιμώρητα.
Κάτω από το βάρος των δραματικών περιστάσεων ο Κωνσταντίνος τον Ιούνιο 1917 αποχωρεί από την Ελλάδα, εξορίζεται μαζί με συνεργάτες στην Κορσική – όπου ακόμη και σήμερα κατοικούν Ελληνόφωνοι – και παραχωρεί την βασιλική εξουσία στον δευτερότοκο γιο του Αλέξανδρο, δίχως επίσημα ο ίδιος να παραιτηθεί από τον θρόνο του. Ο Ελ. Βενιζέλος επανέρχεται στην Αθήνα, ενοποιείται και πάλι η χώρα και την εντάσσει επίσημα στο πλευρό των Δυτικών Δυνάμεων. Το Μακεδονικό μέτωπο ενισχύεται με την παρουσία των Ελλήνων στρατιωτών. Η περιοχή γνωρίζει την αναστάτωση και η φρίκη του πολέμου καλύπτει τα πάντα. Στο οροπέδιο της Αλμωπίας Ντόμπρο Πόλιε με υψόμετρο 1700 μ. διεξήχθη κρίσιμη μάχη στις 15-9-1918 με τελικές νικήτριες τις στρατιωτικές δυνάμεις της Αντάντ που έχασαν όμως πολλούς άνδρες στην τοποθεσία αυτή.
Οι συνολικά 500.000 στρατιώτες πολλών εθνοτήτων στην Μακεδονία είχαν ανάγκη από στέγαση, διατροφή, ιατρική και νοσοκομειακή φροντίδα. Τότε υλοποιείται ένα πλήρες δίκτυο υποδομών: στρατόπεδα, νοσοκομεία, αποθήκες, δρόμοι, σιδηρόδρομοι, γέφυρες κλπ. Οι Μύλοι Αλλατίνι τροφοδοτούν κατοίκους και στρατιώτες με ψωμί. Γάλλοι, Σέρβοι και Βρετανοί σβήνουν την πυρκαγιά της Θεσσαλονίκης το 1917. Ο Ερνέστος Εμπράρ δημιουργεί νέο αρχιτεκτονικό πολεοδομικό σχέδιο για την Θεσσαλονίκη. Σταθμοί τραίνων δημιουργούνται στο Νέο Κορδελιό και η σιδηροδρομική γραμμή διέρχεται δίπλα από την σημερινή έδρα του Γ΄ Σώματος Στρατού. Στην πόλη εγκαθίστανται Γάλλοι, Άγγλοι, Ιταλοί, Ρώσοι, Σέρβοι κ.ά. Το βρετανικό στρατηγείο εγκαθίσταται στο σημερινό «Παπάφειο», το ιταλικό νοσοκομείο εγκαθίσταται στο μέχρι πρότινος λοιμωδών, στο ρωσικό νοσοκομείο που χτίστηκε το 1916 σήμερα στεγάζονται τα Γενικά Αρχεία του κράτους…

Στρατιωτικά νεκροταφεία δημιουργούνται στο Ζεϊτινλίκ (σήμερα περιοχή Σταυρούπολης-Νεάπολης), βρετανικό με βωμό της μνήμης στη Μίκρα. Στην Κρηστώνη Κιλκίς βρετανικό κοιμητήριο, γαλλική αναθηματική πλάκα υπάρχει σήμερα δίπλα στο δημαρχείο Κιλκίς. Νεκροταφείο Ρώσων αιχμαλώτων υπάρχει στον Πεντάλοφο Κιλκίς, ενώ στον Σ.Σ. Μουριών υφίσταται βρετανικό νεκροταφείο. Ελληνικό κοιμητήριο υπάρχει στην Δοϊράνη Κιλκίς (νεκροί της τελευταίας ημέρας του πόλεμου. Μνημείο Παπαλουκά και Κουρέα υπάρχει στην Δοϊράνη και μνημείο Κρητών στον Σ.Σ. Μουριών. Κοιμητήριο Βρετανών στο Πολύκαστρο, όπως επίσης και ελληνικό μνημείο στην Αξιούπολη. Γαλλικό ταφικό μνημείο υπάρχει στην Γουμένισσα, δημόσια Κρήνη στην κεντρική πλατεία Γουμένισσας. Διασυμμαχικό μνημείο Α΄Π.Π. στο Πολύκαστρο. Ορθόδοξος ναός αγίου Γεωργίου υπάρχει στο Πευκόδασος Πολύκαστρου και ναός των Μαμμεγίστων Ταξιαρχών στο Μικρό Δάσος Πολύκαστρου. Υπέρ του ταγματάρχη Βασ. Παπαγιάννη – του πλέον υψηλόβαθμου πεσόντος αξιωματικού τοποθετήθηκε στο Σκρά ειδικό μνημείο. Σώζονται βουλγαρικές οχυρώσεις από μπετόν στο Σκρα.
Οστεοφυλάκιο νεκρών δημιουργήθηκε στο Σκρα και στη Φούστανη Αλμωπίας. Σερβικό στρατιωτικό κοιμητήριο στους Πρόμαχους Αλμωπίας, ενώ ένα κατεστραμμένο ηρώο εντός Σερβικού στρατιωτικού νεκροταφείου στη Χρυσή Αλμωπίας και ένα σερβικό μνημείο είναι τοποθετημένα στον Εξαπλάτανο Αλμωπίας.
Απομεινάρια της παρουσίας των Δυτικών συμμαχικών Δυνάμεων στο νομό Πέλλας είναι οι εγκαταλλειμένοι σιδηροδρομικοί σταθμοί στην Αριδαία, Άψαλο, Ξιφιανή, Μεγαπλάτανο. Έργο επίσης των Γάλλων μηχανικών, τεχνιτών κ.ά. είναι οι σωζόμενες γέφυρες στην Ξιφιανή, Μεγαπλάτανο, Βρύση κ.ά. Σώζονται ακόμη το Γαλλικό νοσοκομείο αξιωματικών στην Έδεσσα, ενώ στην ίδια πόλη λειτούργησε μόνον για 8 μήνες το γαλλικό διοικητήριο. Ο ναός του προφήτη Ηλία στην κορυφή του Βόρα (Καϊμάκτσαλαν) πάνω στην συνοριακή γραμμή έχει έντονο συμβολισμό, καθώς εκεί υπάρχει και το υπόγειο οστεοφυλάκιο των Σέρβων νεκρών.
Επίσης σερβικά μνημεία υπάρχουν στην Βεύη και στο Αμύνταιο της Δυτικής Μακεδονίας. Στο δε Αρμενοχώρι υπάρχει γέφυρα γαλλική καθώς και υπολείμματα τελεφερίκ στην γραμμή Φλώρινα-Πισοδέρι. Χαρακτηριστικό, τέλος, είναι ένα επιτύμβιο μνημείο στην Σκοπιά Φλώρινας…

Το Μακεδονικό Μέτωπο ή μέτωπο Θεσσαλονίκης όπως αλλιώς αποκλήθηκε, μπορεί να μην είχε την σφοδρότητα, το ιστορικό μέγεθος και την πανευρωπαϊκή σημασία, όπως απέκτησαν τα άλλα δύο, αλλά σίγουρα για την Βαλκανική και την νεότερη τοπική ιστορία είχε ξεχωριστή σημασία. Στην ευρύτερη περιοχή των νομών Πέλλας και Κιλκίς λαμβάνουν χώρα σειρά πολεμικών γεγονότων. Στο ψηλό και επιβλητικό όρος Βόρας με υψόμετρο 2524 μ. και φυσικό όριο μεταξύ Ελλάδας και του κράτους των Σκοπίων, διεξήχθησαν αιματηρές μάχες. Από στρατιωτική άποψη αποτελεί σημαντικότατο γεωστρατηγικό σημείο, αφού από τις κορυφές του, χιονισμένες πολλές φορές, μπορεί να γίνει άριστη κατόπευση και έλεγχος του κάμπου της Αλμωπίας και της ευρύτερης πεδιάδας Γιαννιτσών-Θεσσαλονίκης, ενώ παράλληλα κάτι παρόμοιο ισχύει προς την άλλη πλευρά, όπου απλώνεται ο κάμπος της πόλης Μοναστήρι (σημερινή Μπίτολα=Βιτώλια των Βυζαντινών). Ως επιλεγμένοι χώροι στρατωνισμού ορίστηκαν αρκετοί χώροι όπως το χωριό Άγιος Αθανάσιος (παλαιότερα γνωστή ως Τσέγανη), η μικρή κωμόπολη Άρνισσα η οποία λόγω της στρατηγικής σημασίας της, του σιδηροδρομικού σταθμού κλπ θεωρήθηκε ιδανική τοποθεσία. Το καλοκαίρι του 1916 δημιουργούνται στρατιωτικοί καταυλισμοί, νοσοκομεία κ.ά. από τους Σέρβους, τους Γάλλους και τους Ιταλούς. Οι Ρώσοι στρατοπέδευσαν στα Νέα Ξανθόγεια, οι Γάλλοι στην Ζέρβη και οι Σέρβοι στον Άγιο Αθανάσιο.
Χαρακτηριστικό της δραματικής εκείνης εποχής υπήρξε, εκτός των άλλων, η πρόκληση αρκετών επεισοδίων μεταξύ Ευρωπαίων στρατιωτών και ντόπιων Μακεδόνων. Αρκετοί από τους δεύτερους συνελήφθησαν ως υπαίτιοι των γεγονότων και ορισμένοι φυλακίστηκαν ως φιλοβασιλικοί, ενώ λίγοι εξορίστηκαν στην νήσο Κορσική. Στον Άγιο Αθανάσιο, Γάλλοι μηχανικοί κατασκεύασαν ειδικά τεχνικά έργα. Εκεί μάλιστα εγκαταστάθηκε το Σερβικό ιππικό. Το περιστατικό με τον βομβαρδισμό μιας σερβικής αποθήκης-στάβλου από γερμανικό αεροπλάνο είχε ως τραγική συνέπεια τον ακρωτηριασμό και εξόντωση των εκεί εσταυλισμένων αλόγων! Προς την Κέλλη και άλλες ορεινές τοποθεσίες διανοίχθηκαν από τους Γάλλους οδικές προσβάσεις. Στα εργασίες συμμετείχαν επιταγμένοι πολίτες της περιοχής, είτε με την πίεση και την βία, είτε με κάποιας μορφής αμοιβή. Από διηγήσεις ανθρώπων παλαιότερων γενεών μαθαίνουμε ότι μικρά παιδιά πήγαιναν στα στρατόπεδά τους, τους έβλεπαν να μαγειρεύουν, ενώ συχνά άκουγαν την ανάκρουση του γαλλικού εθνικού ύμνου, της γνωστής «Μασσαλιώτιδας».
Οι στρατιωτικές δυνάμεις των δυτικών συμμάχων ήταν πολυπληθέστερες έναντι των Γερμανοβουλγάρων και αριθμούσαν περίπου 550.000 άνδρες. Κατανέμονταν σε 201 τάγματα με πεζικό, ιππικό, μηχανικό, πυροβολικό κλπ. Ανάμεσά τους ήταν παραταγμένες 3 σερβικές μεραρχίες. Επικεφαλής όλων των στρατιωτικών σχηματισμών ήταν ο Γάλλος στρατηγός Σαρράιγ. Απέναντί τους βρισκόταν δυνάμεις 200.000 στρατιωτών, με καλύτερο εξοπλισμό, που ήταν κατανεμημένες σε 9 μεραρχίες και 172 τάγματα. Οι Βούλγαροι προχώρησαν στην περιοχή του Βόρα (Καϊμακτσαλάν), οχυρώθηκαν και δημιούργησαν σειρά χαρακωμάτων. Οι Αγγλογάλλοι προωθήθηκαν στα Ελληνοσερβικά σύνορα για να ανακόψουν την πορεία των Γερμανοβουλγάρων. Το καλοκαίρι του 1916 δημιουργείται το γνωστό Μακεδονικό ή Βαλκανικό Μέτωπο, ενώ και η Ρουμανία πλέον εισέρχεται στον πόλεμο για αντιπερισπασμό, προσδοκώντας Ουγγρικά εδάφη. Στις 9 έως 18 Αυγούστου διενεργείται σφοδρή επίθεση προς τον Αξιό ποταμό με πολλά θύματα. Οι Βούλγαροι διενεργούν σφοδρή αντεπίθεση και προσβάλλουν εχθρικές δυνάμεις σε Βόρα και Τζένα. Τμήματα σερβικού στρατού προωθούνται από Θεσσαλονίκη (στάθμευαν στο λιμάνι) προς την Αλμωπία.
Οι μάχες συνεχίζονται στην ευρύτερη περιοχή και οι συγκρούσεις είναι πολύνεκρες. Η πρώτη σερβική στρατιά παρατάχθηκε στην περιοχή Κωνσταντία-Αρχάγγελο-Φούστανη. Παράλληλα η δεύτερη στην περιοχή Σαρακηνών και η τρίτη έφθασε μέχρι την Κέλλη Φλώρινας. Προβλεπόταν μακροπρόθεσμα η κατάληψη του Μοναστηρίου. Η ημερομηνία έναρξης των στρατιωτικών επιχειρήσεων ορίστηκε για 7-8-1916. Γεγονότα όμως, ανεπάρκειες και συνεχείς αναβολές λειτούργησαν ανασχετικά στο όλο εγχείρημα. Έτσι ο Γερμανός στρατηγός έδωσε το σύνθημα για αιφνιδιαστική επίθεση στις 4-8-1916 και τα βουλγαρικά στρατεύματα προωθήθηκαν αρκετά και κατέβαλαν χωριά του Μοναστηρίου. Οι σερβικές δυνάμεις απωθήθηκαν προς τα υψώματα του Αμύνταιου. Κατελήφθησαν η Βεύη, η Φλώρινα και τα σερβικά στρατεύματα υποχωρούν κι άλλο προς την Άρνισσα. Ο στρατηγός Σαράιγ αποφασίζει να επιτεθεί στο Καϊμάκτσαλαν, τέλη Αυγούστου, πριν πιάσουν οι βροχές.

Οι Βούλγαροι οχυρώνονται στο Καϊμάκτσαλαν σε συνεργασία με Γερμανούς. Η εκπόρθηση Βουλγαρικών οχυρών ανατίθεται σε Σερβικές δυνάμεις με προσθήκη μιας γαλλικής μεραρχίας. Η τελευταία, όμως, εβράδυνε και έτσι ουσιαστικά δεν βοήθησε τους Σέρβους. Οι μάχες που ακολουθούν ήταν άγριες, πολλές οι απώλειες και από τις δύο μεριές. Τελικά οι Σέρβοι γενναία πολεμώντας και με την ξιφολόγχη και σε εκ του συστάδην συγκρούσεις στις 19-9-1916 καταλαμβάνουν τα υψώματα. Η φημισμένη μεραρχία «»Δρίνα» επιτελεί τιτάνιο έργο. Υψώνεται η σερβική σημαία. Στις 26-9-1916 οι Βούλγαροι αντεπιτίθενται δίχως εμφανή οφέλη. Οι νεκροί Σέρβοι υπολογίζονται σε 5.000 στρατιώτες και αξιωματικούς. Οι αποδεκατισμένοι και εξουθενωμένοι Σέρβοι δεν έχουν την δύναμη να καταδιώξουν τους υποχωρούντες Βούλγαρους. Πολλοί νεκροί θα μείνουν άταφοι μέχρι 2 χρόνια, μέχρι το τέλος του πόλεμου.O Βρετανός ανταποκριτής G. Ward Price γράφει σχετικά: «παντού έβλεπε κανείς νεκρούς Σέρβους και άλογα… χτυπημένοι όλοι από Βουλγάρους… θέαμα φρικτό.. κάποιοι θα μεταφερθούν προς ταφήν στην πεδιάδα των Μογλενών…». Κατασκευάστηκε μνημείο και εκκλησάκι στο ύψωμα Προφήτης Ηλίας. Κάποια σώματα νεκρών μεταφέρθηκαν στα κοιμητήρια Ζεϊτινλίκ Θεσσαλονίκης.
Η Ελλάδα τον Ιούνιο του 1917 μπαίνει στον πόλεμο εντασσόμενη στο πλευρό της Αντάντ. Κηρύσσεται γενική επιστράτευση. Την Άνοιξη του 1918 η πλάστιγγα αρχίζει να γέρνει υπέρ των Δυτικών. Στις 16-17 Μαϊου 1918 οι συμμαχικές δυνάμεις προωθούνται προς τον Σκρα Κιλκίς. Οι ελληνικές δυνάμεις επωμίζονται το μεγαλύτερο βάρος της μάχης. Οι μεραρχίες Σερρών, Κρήτης και Αρχιπελάγους συνεπικουρούμενες από τμήματα της 122ης γαλλικής μεραρχίας συγκρούονται σφοδρά με Βουλγαρογερμανούς. 15.000 στρατιώτες μας με 287 πυροβόλα εφορμούν και από τις 4.30 ξημερώματα γενικεύεται η επίθεση. Οι Έλληνες επιτυγχάνουν νίκη λαμπρή. Οι απώλειες μεγάλες: 31 αξιωματικοί και 574 στρατιώτες κείτονται νεκροί . Οι τραυματίες ανέρχονται σε 69 αξιωματικούς και 2135 οπλίτες. Οι απώλειες από την μεριά των Βουλγάρων δεν γνωστοποιούνται. Γνωρίζουμε μόνον ότι 2045 αιχμάλωτοι έπεσαν στα χέρια των Ελλήνων. Αρχικά οι νεκροί Έλληνες τάφηκαν στο Σκρα. Αργότερα, όμως, μεταφέρθηκαν στην Φούστανη. Απαιτήθηκαν 70 μουλάρια για την μεταφορά των νεκρών σωμάτων. Φτιάχθηκε οστεοφυλάκιο στη Φούστανη και το 501 τάγμα πεζικού ανέλαβε την συντήρησή του. Στο πολεμικό μουσείο Σκρα βρίσκονται κειμήλια και εκθέματα από την ομώνυμη μάχη που έκρινε-εν πολλοίς-τον Α΄Π.Π. από την μεριά της Ελλάδας. Κατασκευάστηκε επίσης με δωρεά Χρήστου Καραθεοδώρου διασυμμαχικό μνημείο σε ύψωμα της περιοχής.
Αξίζει να σημειωθεί η ύπαρξη ελληνικού στρατιωτικού νεκροταφείου με 358 ηρωικώς πεσόντες στην πόλη Πίροτ της Σερβίας. ήταν στρατιώτες της 3ης μεραρχίας Πατρών με επικεφαλής τον στρατηγό Τρικούπη. Ορισμένοι στρατιώτες πέθαναν από την λεγόμενη «ισπανική γρίπη» που εξόντωσε πολλούς Ευρωπαίους. Κάθε χρόνο στην περιοχή γίνονται τιμητικές εκδηλώσεις.
Ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος τελείωσε και η Ελλάδα βρέθηκε στην πλευρά των νικητών. Πριν ολοκληρωθούν, όμως, 20 χρόνια από την λήξη του ένας νέος ακόμη καταστρεπτικότερος παγκόσμιος πόλεμος εκρήγνυται. Είναι ο δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος που συντάραξε τον κόσμο όλον. Ακολούθησε η «ψυχρός πόλεμος»,που συνεχίστηκε καισυνεχίζεταισε πολλά σημεία του πλανήτη μας ο αλληλοσπαραγμός των ανθρώπων. Κι όμως υπάρχει ακόμη ελπίδα….
Λάζαρος Η. Κενανίδης θεολόγος, διδάκτορας Α.Π.Θ., μέλος του Δ.Σ. της Ι.Λ.Ε.Γ. «Ο Φίλιππος», δ/ντής 2ου Γυμνάσιου Γιαννιτσών «Κύριλλος και Μεθόδιος».
Η επόμενη εκδήλωση έχει προγραμματιστεί για τη Δευτέρα 14.05.2018 στις 19.30 Αίθουσα ΔΣ. Ομιλητής: Άγγελος Χανιώτης, καθηγητής Αρχαίας Ιστορίας και Κλασικών σπουδών στη Σχολή Ιστορικών Σπουδών του Ινστιτούτου Προηγμένων Μελετών (Institute for Advanced Study, Princeton NJ USA). Θέμα: “Ο Μέγας Αλέξανδρος μέσα από τα κείμενά του”.