“Η Εξερεύνηση του διαστήματος σε συνθήκες έλλειψης βαρύτητας” παρουσιάστηκε στην εκδήλωση του Ανοικτού Λαϊκού Πανεπιστημίου Γιαννιτσών

Μια διαφορετική και συνάμα διαφωτιστική  επιστημονική εισήγηση έλαβε χώρα τη Δευτέρα 13-11-2017 στην κεντρική αίθουσα του Πνευματικού Κέντρου Γιαννιτσών

στα πλαίσια του θεσμού του Ανοικτού Λαϊκού Πανεπιστήμιου Γιαννιτσών, που συνδιοργανώνεται από την Ιστορική και Λαογραφική Εταιρεία Γιαννιτσών «Ο Φίλιππος», σε αγαστή συνεργασία με την ΔΗΚΕΠΑ Πέλλας.

Το κύριο πρόσωπο της  3ης εκδήλωσης της 22ης περίοδου  2017-18 του Α.Λ.Π. Γιαννιτσών ήταν ο Θεόδωρος Καραπάντσιος, καθηγητής Εργαστήριου Χημικής και Περιβαλλοντικής Τεχνολογίας του Τμήματος Χημείας της Σχολής Θετικών Επιστημών του Α.Π.Θ. Το θέμα της εισήγησής του: «Εξερεύνηση του Διαστήματος και πειράματα σε συνθήκες έλλειψης βαρύτητας». Τον  έγκριτο και βαθιά καταρτισμένο ομιλητή προλόγισε ο Βασίλειος Τραούδας  μέλος του Δ.Σ.  της Ι.Λ.Ε.Γ. και υπεύθυνος του Α.Λ.Π.

Είναι αλήθεια ότι  πολύς χρόνος και τεράστια ποσά ξοδεύονται σε εργαστήρια, πειράματα και δοκιμές που έχουν σχέση με την εξερεύνηση του διαστήματος, αναζήτηση άλλων άστρων, πλανητών, έρευνες για την βαρύτητα, τη χρήση υλικών, την επίδραση της ατμόσφαιρας και του καιρού στην ζωή των ανθρώπων και των άλλων έμβιων όντων, στην χλωρίδα κλπ. Κάποιοι ίσως με σκεπτικισμό και προβληματισμό αναρωτιούνται γιατί όλα αυτά. Σε τι χρειάζονται και μάλιστα σε συνθήκες οικονομικής κρίσης…. Κι όμως όλα τα προηγούμενα θεωρούνται πλέον αναγκαία και είναι μια από τις σημαντικότερες επενδύσεις παγκοσμίως. Δεν είναι σπατάλη πόρων και χρόνου αλλά μια αδήριτη ανάγκη που έχει σχέση με το μέλλον των παιδιών μας, των επόμενων γενεών και όλης της ανθρωπότητας. Η βελτίωση των συνθηκών, οι ευκολίες στην ζωή μας, η χρήση των υλικών, η υγιεινή στον χώρο εργασίας και διαμονής, η τελειοποίηση των συγκοινωνιών κλπ. είναι σε απόλυτη προτεραιότητα και έχει πολλαπλές εφαρμογές στην καθημερινότητά μας. Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Διαστήματος στον οποίο μετέχει και η Ελλάδα, με σχετικά μειωμένη παρουσία λόγω οικονομικής – κυρίως – στενότητας,  έχει ευρύ πεδίο και φάσμα δραστηριοτήτων. Το Διάστημα διευρύνει τους πνευματικούς ορίζοντες του ανθρώπου, τον κάνει να αναρωτιέται για την προέλευση της ζωής, για τον Δημιουργό του Σύμπαντος, για το που  οδηγείται  ο κόσμος. Ολες οι γενεές των ανθρώπων από τα προϊστορικά, τα ιστορικά και τα σημερινά χρόνια,  παππούδες και γονείς και εγγόνια βλέπουν ψηλά, κοιτούν τον ίδιο ουρανό και θαυμάζουν τους ίδιους πλανήτες και αστέρες. Είναι η γοητεία, το άγνωστο, το ριψοκίνδυνο. Είναι το κίνητρο για να ξεπεράσουμε τον εαυτό μας και τα όρια που υφίστανται. Η αρμονία, η τελειότητα και η ομορφιά του έναστρου ουρανού και της κίνησης των πλανητών, η ύπαρξη της γης, οδηγούν πολλές φορές την σκέψη του ανθρώπου για την προέλευση του κόσμου και το μυαλό όλων πηγαίνει όχι στην τύχη αλλά στον Δημιουργό του, τον ίδιο τον Θεό ή για ορισμένους το Θείον.

Ένα άστρο χρειάζεται πολλά έτη φωτός για να το δούμε. Κοιτώντας ψηλά στον ουρανό να σκεφτόμαστε ότι το φως διήνυσε χιλιάδες χρόνια για να  φτάσει έως εδώ και να μπορούμε να το αντικρίσουμε. Αν γυρίσουμε λίγα χρόνια πριν θα θυμηθούμε το διαστημικό σταθμο – όχημα SPUTNIK κατασκευή των Σοβιετικών, το διαστημόπλοιο Απόλλων 11 που προσεληνώθηκε, όπως και το Απόλλων 17. Ονόματα όπως του Σοβιετικού Γιούρι Γκαγκάριν, ο πρώτος άνθρωπος που «βάδισε» στο διάστημα  το 1961, καθώς και της Σοβιετικής Βαλεντίνας Τερέσκοβα, η πρώτη γυναίκα  που βρέθηκε στο διάστημα το 1964, έγραψαν ιστορία. Γνωστά είναι και τα ονόματα των Αμερικανών Νηλ Άρμστρονγκ και  Μπαζ Ώλντριν που περπάτησαν στο φεγγάρι το 1969 και του Κινέζου Γιάνγκ Λιβέι που βρέθηκε στο διάστημα το 2003 κ.ά.  κοσμοναύτες.Οι Η.Π.Α. διαθέτουν τη  γνωστή αεροδιαστημική εταιρεία ΝΑΣΑ και  η Ρωσία την ΡΟΣΚΟΣΜΟΣ. Αμφότερες δραστηριοποιούνται σε στρατιωτικούς, κυρίως, σκοπούς. Η δε Ευρωπαϊκή Ένωση διαθέτει την ΕSA, μικρότερης σημασίας και οικονομικού βεληνεκούς, που κινείται σε πιο ειρηνικά πλαίσια. Οι επιστήμονες αναζητούν χώρο για ανακάλυψη και μόνιμη εγκατάσταση ανθρώπων σε άλλους πλανήτες. Τα ταξίδια στον Άρη προβλέπονται για το έτος 2030, το δε ταξίδι σε αυτόν θα διαρκεί 6-8 μήνες. Το μέλλον διαγράφεται λαμπρό. Θα καταφέρουμε να ταξιδέψουμε στα άλλα άστρα που είναι ήλιοι και όχι φυσικά πλανήτες; H απάντηση είναι ναι, αλλά σε μερικά χρόνια! Τα πλησιέστερα σε εμάς άστρα απέχουν εκατομμύρια έτη φωτός!  Το διαστημικό λεωφορείο Βόγιατζερ τρέχει με ταχύτητα «μόλις» 15 χλμ το δευτερόλεπτο, όταν το ίδιο το φως κινείται με 300.000 χλμ το δευτερόλεπτο. Τα ερωτήματα μας τριβελίζουν την σκέψη: μπορούμε να βρεθούμε σε άλλον γαλαξία; Πως θα γίνεται το ταξίδι μέσα από τις λεγόμενες «μαύρες τρύπες»;

H διεθνής συνεργασία στον εν λόγω χώρο, είναι επιβεβλημένη και τα κράτη επιδιώκουν να γίνουν μέλη του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος, στον οποίο η Ελλάδα εισήλθε το 2004, η δε επικύρωση της συμφωνίας έγινε από το κοινοβούλιο το 2005. Στον Ε.Ο.Δ. η Κύπρος συμμετέχει, δίχως όμως να  έχει καταστεί  πλήρες μέλος του. Τα μεγάλα κράτη: Γερμανία, Βρετανία, Γαλλία, Ιταλία κ.ά.  συμμετέχουν σε όλους τους τομείς, σε αντίθεση με την Ελλάδα η οποία, εκ των πραγμάτων αδυνατεί να αφουγκραστεί τις υψηλές απαιτήσεις που υπάρχουν. Οι Έλληνες επιστήμονες φιλότιμα προσπαθούν να ανταποκριθούν.  Μάλιστα ο ίδιος ο  ομιλητής είναι εθνικός  εκπρόσωπος στον εν λόγω Οργανισμό, αλλά η οικονομική επιχορήγηση είναι ελλιπής.  Το πεδίο έρευνας είναι  αρκούντως μεγάλο: ανάπτυξη εκτοξευτών, εξερεύνηση διαστήματος, παρατήρηση γης, μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων, διεύθυνση επανδρωμένων πτήσεων κ.ά.  Η βιομηχανία απαιτεί κονδύλια, προσφέρει προστιθέμενη αξία, προωθεί οικονομική ανάπτυξη, εντατικοποιεί οικονομικές συναλλαγές, δημιουργεί θέσεις εργασίας κλπ.  Στην Γαλλική Γουιάνα, υπερπόντιο έδαφος, στη Νότια Αμερική υπάρχουν σχετικές εγκαταστάσεις, από όπου εκτοξεύεται ο πύραυλος ΑΡΙΑΝΝ.

Η έλλειψη βαρύτητας στην πραγματικότητα δεν υπάρχει, για αυτό μιλάμε πλέον όχι για απουσία βαρύτητας, αλλά ύπαρξη μικροβαρύτητας.  To βάρος μας δεν είναι παρά η αντίσταση του πατώματος. Εάν δεν υπάρχει αντίσταση δεν υπάρχει βάρος. Στο αεροπλάνο, καθώς ταξιδεύουμε η βαρύτητα δεν ακυρώνεται, αλλά υπάρχει.

Διάφορες πλατφόρμες για να επιτύχουμε έλλειψη βαρύτητας υλοποιούνται από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Διαστήματος, στους  ονομαζόμενους πύργους ρίψης. Τέτοιος, εκτός των άλλων, υπάρχει και λειτουργεί στην Βρέμη Γερμανίας. Το ωφέλιμο  ύψος  βαρύτητας είναι τα 110μ., ενώ δε ο χρόνος ρίψης είναι 4,75 δευτερόλεπτα και το κάψιμο επιτυγχάνεται στα 800 χιλιόμετρα.

Ως δεύτερη επιλογή είναι οι ηχητικοί πύραυλοι διαφόρων μεγεθών. Οι εκτοξεύσεις είναι 1 ή 2 το χρόνο.

Το αποκαλούμενο «καμάρι» της ανθρωπότητας είναι ο διεθνής διαστημικός σταθμός. Συναρμολογήθηκε το 1998 και ολοκληρώθηκε το 2000. Έχει μόνιμο πλήρωμα. Είναι αλήθεια, όμως, ότι η τεχνολογία του ανάγεται στις δεκαετίες του ΄80 και του ΄90. Να σημειωθεί δε πως όταν κατασκευάστηκε δεν υπήρχαν κινητά τηλέφωνα! Έχει πολλές μεν δυνατότητες, αλλά  ο εξοπλισμός του θεωρείται, πλέον, σχετικά παλιός και δεν καλύπτει   τις σύγχρονες  ανάγκες στον εν λόγω απαιτητικό χώρο.

Οι παραβολικές πτήσεις είναι ένα άλλο ενδιαφέρον κεφάλαιο της αεροδιαστημικής επιστήμης.  Χρησιμοποιούνται  αεροσκάφη airbus και η έδρα των δοκιμών βρίσκεται στην πόλη  Μπορντώ της Γαλλίας. Βασικό κριτήριο επιλογής της τοποθεσίας είναι η γειτνίασή της με τον Ατλαντικό ωκεανό και η ασφάλεια  που παρέχεται για τις πτήσεις. Ανεβάζοντας ταχύτητα στον κινητήρα, ανυψώνεται το χειριστήριο και εκτελείται με βολή ελεύθερη πτώση, λόγω κεκτημένης ταχύτητας.  Δίνει χρόνο στους ερευνητές για την επόμενη βουτιά. Η έλλειψη βαρύτητας σε συνδυασμό με την υπερβαρύτητα  «τραβάει» το αεροπλάνο προς τα κάτω. Οι επιστήμονες που εργάζονται κάτω από αυτές τις δύσκολες συνθήκες, κινδυνεύουν από κρίσεις ναυτίας που προκαλούνται από την σύγχυση πληροφοριών στον εγκέφαλο. Επίσης για την αποφυγή της δεν υπάρχουν παράθυρα στους θαλάμους εργασίας στο αεροπλάνο. Στα παραπάνω πειράματα αξιοσημείωτη είναι η ελληνική συμμετοχή. Οι παραβολικές πτήσεις προσφέρουν μοναδικές εμπειρίες και συγκινήσεις στους συμμετέχοντες στα πετυχημένα, όντως, πειράματα.

Πολύ σημαντικά  και με πλείστες εφαρμογές είναι τα διάφορα πειράματα που πραγματοποιεί η ομάδα Δυναμικής Πολυφασικών Συστημάτων του τμήματος Χημείας του Α.Π.Θ.

Tα πειράματα για τον βρασμό είναι συχνά και ποικίλα. Η σχετική διεργασία έχει εφαρμογή στις συσκευές μπόϊλερ. Δαπανώνται τεράστια ποσά για τα καύσιμα των πυραύλων και τις ρουκέτες. Η τεράστια ώθηση αποτρέπει να βγει η σκόνη στην στρατόσφαιρα, μετά καίει υδρογόνο που δεν επηρεάζει προφανώς την τρύπα του όζοντος. Οι επιστήμονες παρατηρούν εάν οι φυσαλίδες  εισέρχονται στα ακροφύσια (μπεκ) και οι δυσκολίες είναι ιδιαίτερα έντονες στις μεγάλες διαστάσεις.

Στη διαδικασία της σπηλαίωσης, οι κινήσεις του μάγματος δημιουργούν συνθήκες πρωτόγνωρες και εξ αυτού εναλλάσσονται οι μαγνητικοί πόλοι της Γης.

Στο δε πλάσμα μεταξύ υγρού και αέριου χρησιμοποιούνται στα ιατρικά εργαλεία, ενισχύοντας με μεγάλη ένταση το σχετικό πείραμα. Εξάλλου και στα γαλακτώματα που υπάρχουν σε είδη υγιεινής και στα τρόφιμα γίνονται επιστημονικές μετρήσεις μόνο στα διαστημόπλοια. Απαγορεύεται και η καύση μέσα στα αεροπλάνα , όπου ελλοχεύει σοβαρότατος κίνδυνος  μικροατυχήματος.

Στην βιολογία ανέκαθεν μεγάλο ποσοστό κατείχε ο τομέας των πειραμάτων που καλύπτει πάντοτε μεγάλο όγκο εργασίας. Αρκετές είναι οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει ο παραπάνω τομέας όπως: το εύρος των πειραμάτων, ο περιορισμός των πόρων, η ανάλυση τροχιάς, η πρόκληση να κάνουν οι επιστήμες κοινά πειράματα εδώ και σχεδόν 10 χρόνια, η πληθώρα πειραμάτων με ποντίκια, μύγες, ακρίδες κ.ά. , τα ιατρικά πειράματα κλπ.

Στο ερώτημα αν αλλάζει η ικανότητα όρασης  η απάντηση είναι  ότι σχετίζεται με το αν επηρεάζεται το οπτικό νεύρο σε άλλον άνθρωπο περισσότερο και σε άλλον λιγότερο. Σημαντική παράμετρος στην αεροδιαστημική είναι το πρόγραμμα ανακύκλωσης «Μελίσσα». Σύμφωνα με την παραπάνω μέθοδο και με τις απαραίτητες διαδικασίες εξοικονομούνται ποσότητες τροφίμων και πόσιμου ύδατος  προερχόμενες από τα βιολογικά απόβλητα.

Τι θα γίνει αν πιάσει φωτιά ο  διαστημικός θάλαμος; Χωρίς οξυγόνο βέβαια δεν υπάρχει φωτιά, αλλά σε τέτοια περίπτωση σε ελάχιστα δευτερόλεπτα κλείνει η καταπακτή  και ακαριαίως στέλνονται απόνερα στα τοιχώματα κι έτσι αποσοβείται ο κίνδυνος. Ένα άλλο μεγάλο πρότζεκτ είναι η απαέρωση υγρών με θέρμανση, με  τεράστιο πεδίο εφαρμογών σε πλαστικά και γυαλί, ώστε να μην υπάρχουν φυσαλίδες. Η απαερίωση υγρών με αποσυμπίεση έχει ευρώ χώρο εφαρμογών στο πετρέλαιο, στα αναψυκτικά. Στον χώρο των γαλακτωμάτων γίνονται πειράματα μόνο στο διάστημα όπου μπορούμε να μετρήσουμε  τα δεδομένα κάτω από καλύτερες συνθήκες.

Στο μεταξύ η ευρωπαϊκή πατέντα για τη διάγνωση της νόσου των δυτών έχει εκπληκτικές εφαρμογές. Χαρακτηριστική περίπτωση είναι το θέμα με τους εργαζόμενους στο μετρό Θεσσαλονίκης.  Μετά το πέρας της εργασίας μπαίνουν σε θάλαμο αποσυμπίεσης, όπως οι δύτες και αστροναύτες. Στο έτος 2015 η μέθοδος διάγνωσης στεφανιαίας νόσου ήταν  ανάμεσα στις 100 σημαντικότερες εφευρέσεις.

Μιλήσαμε για το τηγάνισμα όπου οι φυσαλίδες εκτοξεύονται όπως τα μόρια. Στο διάστημα λοιπόν αντί για χρόνο 10 λεπτών αυτό επιτυγχάνεται σε 1 λεπτό! Στην διαδικασία της βελτίωσης της ποιότητας του νερού και των αποβλήτων όπου οι Δήμοι χρησιμοποιούν το χλώριο, στο διάστημα χρησιμοποιούμε άργυρο, που δεν έχει τόση βιοκτόνο δράση όμως. Οι προδιαγραφές υγιεινής είναι πολύ αυστηρές. Επίσης σε άλλες εφαρμογές δημιουργούμε υλικά για μικροπυκνωτές και φύλλα προστασίας.

Δέον να υπογραμμιστεί ότι η πάθηση της οστεοπόρωσης είναι αρκετά συχνή στους αστροναύτες, που την αντιμετωπίζουν, όχι πάντα αποτελεσματικά, με λήψη ειδικών φαρμάκων.

Στο τελευταίο σημείο της εισήγησης παρουσιάστηκαν εντυπωσιακές εικόνες με  ηλεκτρονικό αρχείο από παραβολικές πτήσεις, σε σημεία και δράσεις  μάλιστα που συμμετείχε ο ίδιος ο ομιλητής.

Την εκπληκτική παρουσίαση του φέρελπι επιστήμονα έκλεισε επιτυχώς αφενός ο πρόεδρος της Ιστορικής και Λαογραφικής Εταιρείας Γιαννιτσών «Ο Φίλιππος»  Κωνσταντίνος Κάμτσης, αφετέρου δε οι  ερωτήσεις από το ακροατήριο επιβε-βαίωσαν το ενδιαφέρον και τις ευαισθησίες που υπάρχουν γύρω από αυτά τα επιστημονικά μεν, αλλά εξόχως, καθημερινά πράγματα που μας αγγίζουν όλους.

Λάζαρος Η. Κενανίδης  θεολόγος, διδάκτορας Α.Π.Θ. μέλος  του Δ.Σ. της Ι.Λ.Ε. Γιαννιτσών  «Ο Φίλιππος», δ/ντής του 2ου Γυμνάσιου Γιαννιτσών «Κύριλλος και Μεθόδιος».

Η επόμενη εκδήλωση του Ανοικτού Λαϊκού Πανεπιστημίου Γιαννιτσών προγραμματίστηκε για την Δευτέρα 27 Νοεμβρίου 2017 και ώρα 19.30 στην αίθουσα του Δημοτικού Συμβουλίου με θέμα: “Πολλαπλή σκλήρυνση”, και ομιλήτρια τη Νευρολόγο, Διευθύντρια Νευρολογικής Κλινικής του Γενικού Νοσοκομείου “ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ”, Διδάκτωρα Ιατρικής Σχολής  του Α.Π.Θ. Γεωργία ΔΕΡΕΤΖΗ.