Σημαντικά στοιχεία στην ομιλία για την εξέλιξη της πεδιάδας Θεσ/νίκης – Λίμνης Γιαννιτσών

“Σχηματισμός και εξέλιξη της ευρύτερης περιοχής της πεδιάδας Θεσσαλονίκης – Λίμνης Γιαννιτσών τα τελευταία 10.000 χρόνια” ήταν το θέμα της πρόσφατης εκδήλωσης του Ανοικτού Λαϊκού Πανεπιστημίου Γιαννιτσών.
Εντυπωσιακά στοιχεία και άκρως ενδιαφέρουσες επιστημονικές θεωρίες περιείχε η ομιλία του καθηγητή του τμήματος Γεωλογίας του Αριστοτέλειου Πανεπιστήμιου Θεσσαλονίκης Γεώργιου Συρίδη. Η εισήγηση του εν λόγω έγκριτου πανεπιστημιακού δάσκαλου, έγινε στα πλαίσια του θεσμού του Ανοικτού Λαϊκού Πανεπιστήμιου Γιαννιτσών την Δευτέρα 15-1-2018 στην αίθουσα του Δημοτικού Συμβούλιου του Δήμου Πέλλας και ήταν η 6η εκδήλωση για την εφετινή 22η περίοδο 2017-18.
H όλη εκδήλωση είναι μια συνδιοργάνωση της Ιστορικής και Λαογραφικής Εταιρείας Γιαννιτσών «Ο Φίλιππος» και της ΔΗΚΕΠΑ Πέλλας. Τον πανεπιστημιακό καθηγητή παρουσίασε στο ευάριθμο κοινό ο υπεύθυνος του Α.Λ.Π. και μέλος του Δ.Σ. της Ι.Λ.Ε.Γ. Βασίλειος Τραούδας, ενώ εμβληματική και συγκινητική συνάμα ήταν η σύντομη προλόγιση του δραστήριου πρόεδρου της Ι.Λ.Ε.Γ. Κωνσταντίνου Κάμτση.
Η δομή της ομιλίας με τον τίτλο: «Σχηματισμός και εξέλιξη της ευρύτερης περιοχής της πεδιάδας Θεσσαλονίκης-Λίμνης Γιαννιτσών» διαρθρώθηκε σε 4 τομείς:
-γενικά γεωλογικά στοιχεία για την περιοχή
-η λίμνη των Γιαννιτσών σε χάρτες
-χάρτες διαγράμματα και εξελίξεις της περιοχής
-αποτελέσματα από τις τελευταίες έρευνες.
Μελετώντας την επιστήμη της Γεωλογίας οι ερευνητές υπολογίζουν την χρονική περίοδο που σχηματίστηκε ο κόσμος. Όλοι μας νομίζουμε ότι η Γη είναι σταθερή, νομίζουμε ότι το περιβάλλον δεν αλλάζει. Κι όμως! Η δημιουργία του ευρύτερου Ελλαδικού χώρου σε ένα στερεό φλοιό είναι αποτέλεσμα του πολυεπίπεδου τεμαχισμού της γήινης επιφάνειας και της επενέργειας ηφαιστείων, σεισμών και άλλων γεωλογικών φαινομένων μέσα σε χιλιάδες χρόνια. Από τα βόρεια εδάφη της Ευρώπης έχουμε μετακινήσεις πλακών, αλλά και από τα νότια έλαβαν χώρα μετακινήσεις της Αφρικανικής Ήπειρου και έτσι συμπιέστηκε το Ελληνικό έδαφος. Όσα τμήματα της γης «ανέβηκαν», δημιούργησαν τα βουνά και όσα βυθίστηκαν, δημιούργησαν τις πεδιάδες. Οι διαδικασίες υπήρξαν αέναες και μάλιστα ακόμη και σήμερα συνεχίζονται. Ένα παράδειγμα: Η Μικρά Ασία πλησιάζει την Ελλάδα 4 εκατοστά κάθε χρόνο!
Η περιοχή της Πέλλας και της ευρύτερης Μακεδονίας έχει κοιλάδες σε γεωγραφική διάταξη από Βορειοδυτικά σε Νοτιοδυτικά. Αν «κόψουμε» τον γεωφυσικό χάρτη θα έχουμε βουνά και λεκάνες. Πως έγινε αυτό; Τμήματα ωθήθηκαν προς τα επάνω και κάποια άλλα βυθίστηκαν. Στην λεκάνη Αξιού ποταμού-Θερμαϊκού κόλπου δημιουργήθηκε βύθισμα. Από τα γύρω βουνά έπεφτε υλικό και έτσι η λεκάνη «μπαζωνόταν». Πριν 10.000.000 έτη έγιναν όλα αυτά. Οι ανασκαφές στην πεδιάδα Θεσσαλονίκης ανέδειξαν ενδιαφέροντα απολιθώματα. Εδώ ζούσαν όντα αντίστοιχα με της Αφρικής όπως αντιλόπες, άγρια άλογα, ύαινες, μικροί ελέφαντες, καμηλοπαρδάλεις, πίθηκοι κ.ά. Πριν 800.000 έτη δημιουργήθηκε επικοινωνία μεταξύ Βόρειου Αιγαίου και Μαύρης Θάλασσας. Υφάλμυρα νερά με κοχύλια όμως, κι όχι τυπική θάλασσα. Η θάλασσα αυτή κάλυπτε την περιοχή. Δημιουργήθηκαν οι χείμαρροι. Πωρόλιθοι εντοπίστηκαν στην περιοχή Αγροσυκιάς-Κουφαλίων. Τα πρώτα ποτάμια διαβρώνουν την λεκάνη Θεσσαλονίκης. Ακολουθεί περίοδος 3.000.000 ετών. Μετά στα 1.000.000 έτη δημιουργείται περίγραμμα, εισχωρεί η θάλασσα και καταλαμβάνει τον χώρο. Πριν 15.000 χρόνια το περισσότερο νερό της Γης είχε δεσμευτεί σε παγετώνες και όσο το νερό δεσμεύεται τόσο υποχωρεί η επιφάνεια της θάλασσας. Ο Αξιός ποταμός τοποθετούνταν πιο κάτω και ο Πηνειός ποταμός ήταν παραπόταμός του! Όταν έλειωσαν οι τεράστιοι παγετώνες, η θάλασσα επεκτάθηκε και κάλυψε τεράστια τμήματα της ξηράς.
Ειδικότερα στην πεδιάδα Γιαννιτσών-Θεσσαλονίκης η σχηματισμένη Λίμνη Γιαννιτσών περιγράφεται και αποτυπώνεται σε πολλούς χάρτες. Στη χαρτογράφηση της εν λόγω περιοχής διακρίνονται 3 χρονικές φάσεις: α. από το έτος 1880-1890, β. από το έτος 1890-1936 και γ. από το έτος 1936 και μετά. Εντούτοις οι παλαιότεροι χάρτες τοποθετούνται χρονικά γύρω στο 1500. Βέβαια η αξιοπιστία τους είναι συζητήσιμη. Αναφέρονται τα ονόματα περιηγητών, χαρτογράφων, ερευνητών κ.ά. ανάμεσά τους αρκετοί που είχαν όχι και τόσο ξεκάθαρο ρόλο, όπως οι: Ortelius, Lorembek, Faden, Smith, Levaiseur, Stamfort κ.ά. Εν τω μεταξύ αρχίζει και αναπτύσσεται η λιθογραφία. Πολύ σημαντικό θεωρείται το έργο του Γάλλου Πουκεβίλ, ενώ η χάρτα του Ρήγα Φεραίου κρίνεται ως άκρως ενδιαφέρουσα.
Οι χάρτες της Αυστροουγγρικής υπηρεσίας χαρτογράφησης στα χρόνια 1880-90 βελτιώνουν την εικόνα της Κεντρικής και Νοτιοανατολικής Ευρώπης. Κυκλοφορούν χάρτες με ακόμη πιο βελτιωμένα στοιχεία το 1904. Ο Struck xαρτογραφεί γεγονότα του Μακεδονικού Αγώνα που έλαβε χώρα στην ευρύτερη περιοχή. Το 1909 εκδίδονται από το Ελληνικό Γενικό Επιτελείο Στρατού οι πρώτοι επιτελικοί χάρτες της-τότε σκλαβωμένης-περιοχής Γιαννιτσών. Στην διάρκεια του Πρώτου Παγκόσμιου Πόλεμου στρατιωτικές ενέργειες στην περιοχή έχουν ως αποτέλεσμα την ανακάλυψη αξιοσημείωτων αρχαιολογικών ευρημάτων.
Το 1935-36, λίγα χρόνια μετά την εγκατάσταση των διωγμένων από την Μικρασία, Πόντο, Ανατολική Θράκη, Ανατολική Ρωμυλία, Καύκασο κλπ. Ελλήνων προσφύγων, αφού γίνεται ενδελεχής βυθομέτρηση, υλοποιούνται τα μεγάλα αποστραγγιστικά έργα, ολοκληρώνεται–ως τεχνητό ποτάμι-ο Λουδίας και τα νερά του στρέφονται και διοχετεύονται στον Θερμαϊκό κόλπο. Η Aμερικάνικη εταιρεία Fountaition επιτελεί σημαντικότατο έργο με την αποξήρανση της Λίμνης και έτσι παραδίδονται προς καλλιέργεια χιλιάδες στρέμματα γόνιμης γης και η περιοχή απαλλάσσεται από προβλήματα και ασθένειες όπως ελονοσία κ.ά. που σχεδόν εξαλείφονται. Το 1935 σχεδιάζονται γερμανικοί χάρτες και από το 1964 έχουμε στα χέρια μας αξιόπιστους βρετανικούς χάρτες.
Στα σύγχρονα χρόνια γίνονται συστηματικές μελέτες από το τμήμα Γεωλογίας του Α.Π.Θ. από τα έτη 1994-95 στην περιοχή Αρχοντικού, οι οποίες βασίζονται σε γεωτρήσεις της Ολλανδικής εταιρείας Nedesco. Υπολογίζεται ότι τα προϊστορικά-ιστορικά χρόνια η θάλασσα έφτανε στα 4,5 χλμ νότια του Αρχοντικού. Παράλληλα υπήρχε και η λιμνοθάλασσα που άγγιζε σχεδόν την σημερινή Πέλλα. Νέες έρευνες και γεωτρήσεις διενεργήθηκαν το 2005-06. Η αλήθεια είναι ότι πριν 7.000 χρόνια η θάλασσα ήταν 5 μέτρα χαμηλότερα από την σημερινή στάθμη.
Η μεθοδολογία της έρευνας βασίστηκε σε ένα σύνθετο σχήμα έρευνας: γεωμορφολογική χαρτογράφηση- μελέτη στρωματογραφίας – παλαιοντολογική μελέτη της πανίδας. Πάνω σε γεωτρήσεις βασίστηκαν πολλές ομάδες επιστημόνων και έχουν ανακαλύψει θραύσματα θαλάσσιων κοχυλιών και άλλων ενδιαφέροντων ευρημάτων. Η διαδικασία συνεχίζεται και αξιολογείται συνεχώς. Συσχετισμός των στοιχείων στον χώρο και στο χρόνο, διενεργείται σε κάθε περίπτωση, ώστε τα εξαγόμενα αποτελέσματα να αποτελέσουν κτήμα όλων: του κοινού καθώς και της επιστημονικής κοινότητας στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Στην τελευταία δεκαετία έχουν δημοσιευτεί και αναρτηθεί πολλές σχετικές δημοσιεύσεις και ανακοινώσεις.
Οι προσχώσεις των ποταμών Αλιάκμονα, Αξιού και Λουδία δημιούργησαν νέα δεδομένα στην ευρύτερη περιοχή. Τα στοιχεία εντυπωσιάζουν: στο έτος 4.000 η στάθμη της θάλασσας έφτανε έως την Νέα Νικομήδεια Ημαθίας. Το έτος 2.500 ο θαλάσσιος κόλπος έγινε λιμνοθάλασσα. Το έτος 1800 η λιμνοθάλασσα μετατοπίστηκε. Τα έτη 500-300 π.Χ. η περιοχή μοιάζει πολύ με την σημερινή μορφή της Πέλλας. Στο ερώτημα τι είδους λιμάνι ήταν στη Πέλλα, η αρχαιολογική, γεωφυσική, γεωλογική επιστημονική ερμηνεία συγκλίνει στην άποψη ότι η γέφυρα ρωμαϊκών χρόνων που ανακαλύφθηκε- με μορφή ερειπίων πλέον- κοντά στο Κλεδί Ημαθίας και ήταν κτισμένη πάνω σε ποτάμι συντόμευε τον δρόμο προς Θεσσαλονίκη. Από αυτό το σημαντικό εύρημα σώζεται μόνο ένα τόξο από τα 8 που υπήρχαν. Με τις συνεχείς εναλλαγές της επιφάνειας της γης και την αλλαγή του ρου των παρακείμενων ποταμών δημιουργούνταν έλη, λιμνοθάλασσες, αμμολωρίδες, βάλτοι, αλλοίωση παραθαλάσσιων περιοχών, αλλαγές στην ακτογραμμή και άλλες μεταβολές.
Με τις απαραίτητες αποστραγγιστικές εργασίες των τεχνικών εταιρειών, στην διάρκεια του Μεσοπόλεμου, είχαμε και άλλες τροποποιήσεις στην ευρύτερη πεδιάδα της Κεντρικής Μακεδονίας. Το μέχρι πρότινος ποτάμι που ήταν γνωστό – ως το βόρειο τμήμα του Λουδία – και το οποίο τροφοδοτούνταν από νερά της Έδεσσας και της Αλμωπίας, επεκτάθηκε και με ενσωμάτωση σε αυτό του αποστραγγιστικού καναλιού που δημιουργήθηκε από το 1935-6, επεκτάθηκε και κατέληξε στον Θερμαϊκό Κόλπο. Στην ουσία δηλαδή πρόκειται περί ενός ποταμού τεχνητού που σε ορισμένες τοποθεσίες όπως το σημείο “Μηδέν”, όπου είναι ίσο και λίγο χαμηλότερα από την επιφάνεια της θάλασσας, παρατηρείται υφαλμύρωση του νερού, καθώς ποσότητες θαλασσινού νερού εισχωρούν κατά περιόδους και μεταβάλλουν την σύσταση του «γλυκού» νερού.
Οι ερωτήσεις που τέθηκαν από το κοινό που παρακολούθησε με έκδηλο ενδιαφέρον την εκδήλωση, ο προβληματισμός και οι θετικές κριτικές που ακούστηκαν, διαμόρφωσαν ένα άριστο κλίμα και πιστοποίησαν ακόμη μια φορά το γεγονός ότι η Ιστορική και Λαογραφική Εταιρεία Γιαννιτσών «Ο Φίλιππος» έχει ανεβάσει κατά πολύ τον πήχυ του πολιτιστικού και πνευματικού επίπεδου της Πέλλας, αλλά και της Μακεδονίας γενικότερα.
Λάζαρος Η. Κενανίδης θεολόγος, διδ. Α.Π.Θ.
μέλος Δ.Σ. της Ι.Λ.Ε. Γιαννιτσών «Ο Φίλιππος»
δ/ντής 2ου Γυμνάσιου Γιαννιτσών «Κύριλλος και Μεθόδιος»
Το πρόγραμμα των επόμενων εκδηλώσεων του Ανοικτού Λαϊκού Πανεπιστημίου Γιαννιτσών για τον μήνα Ιανουάριο έχει ως εξής:
A. ΔΕΥΤΕΡΑ 29 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 2018 ΩΡΑ 19.30 ΑΙΘΟΥΣΑ ΣΥΛΛΟΓΟΥ ΠΟΝΤΙΩΝ ΓΙΑΝΝΙΤΣΩΝ (20ης ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 40 – “Πόντος. Δικαίωμα και υποχρέωση στη μνήμη”, με ομιλητή τον Κωνσταντίνο Φωτιάδη, καθηγητή Ιστορίας του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας.
Συνδιοργάνωση: Σύλλογος Ποντίων Γιαννιτσών, Περιφερειακή Ενότητα Πέλλας, ΔΗΚΕΠΑ Δήμου Πέλλας,
B. ΤΕΤΑΡΤΗ 31 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 2018 ΩΡΑ 19.30 ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΑΙΘΟΥΣΑ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ
Θέμα: “Η Παιδεία κατά τους Τρείς Ιεράρχες και η Παιδεία σήμερα”.
Ομιλήτρια: κ. Μαρία Μαντουβάλου, αναπληρώτρια καθηγήτρια της Νεοελληνικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Η εκδήλωση τελεί υπό την ευλογία της Ιεράς Μητροπόλεως Εδέσσης Πέλλης & Αλμωπίας.
Συνδιοργάνωση: ΔΗΚΕΠΑ Δήμου Πέλλας, Ένωση Γονέων Ν.Πέλλας, Σύλλογος Γονέων 4ου Γυμνασίου Γιαννιτσών, Σύλλογος Γονέων 8ου Δημοτικού Σχολείου Γιαννιτσών.