Η δράση του θρυλικού παπα Νίκανδρου, ελευθερωτή της Καρατζόβας

Ο Αναστάσιος Παπαϊωάννου γεννήθηκε το 1877 στο Βογιαλίκ της Ανατολικής Ρωμυλίας.

Υπηρέτησε ως δάσκαλος στο χωριό του και στην Χάλκη της Δωδεκανήσου και τον Φεβρουάριο του 1900 εγγράφεται στη Νομική Σχολή Αθηνών όπου και μυείται στην οργάνωση Εθνική Άμυνα.
Ενώ βρίσκεται στις επί πτυχίω εξετάσεις του, εγκαταλείπει την Νομική για να λάβει μέρος στον Μακεδονικό αγώνα. Περνά από τις Καρυές και την Δοϊράνη, ως δάσκαλος και πράκτορας μαζί.
Το 1908, κατ’ απαίτησιν του επιτελάρχη του Μακεδονικού αγώνα στρατηγού Εξαδάκτυλου, αλλά και της Εθνικής Άμυνας, χειροτονείται ιερέας και στέλνεται ως Αρχιερατικός επίτροπος στην Καρατζόβα.
Έτσι ξεκινά η δράση του θρυλικού παπα Νίκανδρου, του ελευθερωτή της Καρατζόβας.
Εκεί, αναδιοργανώνει και συντονίζει τις τοπικές αντάρτικές ομάδες, που είχαν δεχτεί βαρύ ηθικό πλήγμα με τον θάνατο του Καπετάν Γαρέφη και φροντίζει για την ασφάλεια των πατριαρχικών χωριών της περιοχής, που δέχονταν ισχυρή πίεση από τους Κομιτατζήδες, αλλά και από τους Νεότουρκους τώρα πια.
Με την κήρυξη του Βαλκανικού πολέμου οι Τούρκοι προβαίνουν σε μέτρα τρομοκρατίας του χριστιανικού πληθυσμού, ενώ ξεκινά και ένας αγώνας μεταξύ Ελλήνων και Βουλγάρων ανταρτών για τον έλεγχο των χωριών. Έτσι, ο παπα Νίκανδρος ενδύεται για ακόμη μια φορά την στολή του μακεδονομάχου και ενισχύει τον οπλαρχηγό Αργύρη Κιτάνο, που φτάνει από την Έδεσσα με 70 άνδρες και στις 7 Οκτωβρίου καταφέρνουν, μετά από σκληρή μάχη με τους κομιτατζήδες, να ελέγξουν την Αριδαία.
Στο μεταξύ οι Τούρκοι έχουν συλλάβει τις κεφαλές του χριστιανικού στοιχείου, οι οποίοι ρίχνονται στις φυλακές και βασανίζονται ανηλεώς. Στην ύπαιθρο, οι Χριστιανοί απειλούνται με σφαγή από το εξοπλισμένο και εξαγριωμένο μουσουλμανικό πλήθος. Τότε ο παπα Νίκανδρος διαδίδει, αρκετά πειστικά όπως αποδείχτηκε, πως 400 Έλληνες αντάρτες έχουν διεισδύσει στην Καρατζόβα, με αποτέλεσμα να τρομοκρατηθούν οι Τούρκοι και να ησυχάσουν. Ο ίδιος ανεβαίνει στο Μπάχοβο, εστία του Μακεδονικού αγώνα, και οργανώνει ένα σώμα είκοσι επίλεκτων ανταρτών {14 Μπαχοβίτες και 6 Γαρεφιώτες), όλοι τους πνευματικά του τέκνα, φυγόστρατοι και της απολύτου εμπιστοσύνης του.
Με σωματοφύλακα τον Λιάλιο Τραϊανό από το Γαρέφι, φτάνει στις 21 του μήνα στην Έδεσσα, που έχει ήδη ελευθερωθεί, και ζητά ένα μικρό στρατιωτικό τμήμα, το οποίο θα παραλάβει την Καρατζόβα από τους Τούρκους. Του το αρνούνται με εκνευριστική συνέπεια, παρά τα αλλεπάλληλα διαβήματά του, ενώ επιτρέπουν στους Βουλγάρους, τους οποίους και τροφοδοτούν, να απελευθερώνουν χωριά στο όνομα του Βασιλέα της Ελλάδος! Τελικά, με τη μεσολάβηση του Δεσπότη, εξασφαλίζει 100 όπλα τύπου μαρτίνι και 20 τουρκικές στρατιωτικές στολές. Στις 27 Οκτωβρίου φεύγει από την Έδεσσα και το ίδιο βράδυ φτάνει στο Μπάχοβο.
Δυο μέρες μετά, επικεφαλής των 20 μαχητών του, ντυμένοι όλοι με στρατιωτικές στολές και οπλισμένοι, εισέρχεται στην Αριδαία και την παραλαμβάνει από τις τουρκικές αρχές εν ονόματι του Βασιλέως της Ελλάδος, υψώνοντας την ελληνική σημαία στο Διοικητήριο.
Ήταν μια μέρα σαν κι αυτήν, 29 Οκτωβρίου 1912. Είκοσι Έλληνες, όλοι τους γηγενείς Μακεδόνες, με επικεφαλής έναν νέο Παπαφλέσσα, παρά και ενάντια στην ανόητη τακτική του στρατού, απελευθέρωσαν την πατρίδα τους.
Μια εβδομάδα μετά, χάρη στις επίμονες και συνεχείς παραινέσεις του παπα Νίκανδρου, με τη μεσολάβηση και του λοχαγού Εξαδάκτυλου, ελήφθη η απόφαση, κι ένα τάγμα υπό τον ταγματάρχη Ιωάννη Σταματόπουλο, φθάνει στην Αριδαία την 4η Νοεμβρίου 1912, ημέρα κατά την οποία εορτάζεται η απελευθέρωση της πόλης.
Η παράδοση διέσωσε τα ονόματα των δεκατριών, από τους είκοσι, ηρωικών Μακεδόνων:
Βέσκος Τσώτσος, οπλαρχηγός, Αμπάρης Ιωάννης, Λιάλιος Τραϊανός του Δημητρίου, Μιλτιάδης Πέτρος του Κων/νου, Τζάκος Δημήτριος του Χρήστου, Μπίνος Αναστάσιος του Ευσταθίου, Αναστασιάδης Γεώργιος, Αναστασιάδης Χρήστος, Νικολάου Χρήστος, Ίτσκος Τραϊανός,
Παλιούρης Μιχαήλ, Κουβάτσης Ευστάθιος και =Σιώπης Γεώργιος.
Πηγή: Τάσος Καρατζόγλου, Η Αλμωπία στο διάβα των αιώνων, Αριδαία 2009-H Φωνή των γηγενών Μακεδόνων-entopios.gr