3 Σεπτέμβρη 1974: Τα παρασκήνια για το όνομα και το σύμβολο του ΠΑΣΟΚ

3 Σεπτεμβρίου 1974, κάτι λιγότερο από δύο μήνες που η χούντα έχει πέσει και η Ελλάδα κάνει δειλά-δειλά τα πρώτα της βήματα στη Μεταπολίτευση.

Λίγες μέρες πριν (16 Αυγούστου) ο Ανδρέας Παπανδρέου επέστρεφε στα πάτρια εδάφη μετά από σχεδόν επτά χρόνια εξορίας με ένα ενθουσιώδες κοινό να τον περιμένει για να τον υποδεχθεί στο αεροδρόμιο του Ελληνικού. Παρά το γεγονός ότι δέχθηκε πιέσεις προκειμένου να αναλάβει τα ηνία της Ένωσης Κέντρου, ως συνεχιστής του πατέρα του, του «Γέρου της Δημοκρατίας». Υπέρ αυτής της λύσης ήταν, μεταξύ άλλων, ο προδικτατορικός διευθυντής του πολιτικού γραφείου του Αντώνης Λιβάνης, ο Γιάννης Αλευράς και ο Γιάννης Χαραλαμπόπουλος. Ο ίδιος, όπως έδειξε και η συνέχεια δεν φαίνεται να πήρε σοβαρά την προοπτική αυτή και συζητούσε μαζί τους για χάρη της συζήτησης. Είχε ήδη αποφασίσει να ηγηθεί ενός νέου κόμματος κι εκεί κατευθύνονταν οι ουσιαστικές συζητήσεις με τους στενούς του συνεργάτες.

Μέχρι όμως να φτάσουμε στην εμβληματική 3η του Σεπτέμβρη έπρεπε να μπει πολύ νερό στο αυλάκι. Συσκέψεις επί συσκέψεων στο Καστρί, μιας και βρισκόταν σε επεξεργασία η ιδρυτική διακύρηξη του νέου κόμματος. Παράλληλα ένα από τα ζητήματα που είχε τεθεί επί τάπητος ήταν και η ονομασία.

Ο Ανδρέας από την πλευρά του πρότεινε το «Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα για την Αναγέννηση της Ελλάδας». Όμως ο όρος «αναγέννηση», απορρίφθηκε πολύ γρήγορα καθώς οι συνομιλητές του τον θεώρησαν απαρχαιωμένο ενώ άλλοι είπαν ότι έμοιαζε με σύνθημα της χούντας. Ακολούθως ο Αντώνης Λιβάνης είπε ότι η λέξη «σοσιαλιστικό» θα έπρεπε να αντικατασταθεί με τη λέξη  «δημοκρατικό». Και αυτή η πρόταση απορρίφθηκε. Αλλο ένα ζήτημα ήταν το δίλημμα που υπήρχε για το εάν θα έπρεπε να μιλάμε για «κόμμα» ή «κίνημα». Η επιλογή της λέξης «κίνημα» ήταν η πιο εύκολο. Το σήμα που υιοθετήθηκε ήταν ένας πράσινος ανατέλλων ήλιος, εμπνευσμένο από μια μικρή τροτσκιστική ομάδα.

Έτσι λοιπόν φτάνουμε στην 3η του Σεπτέμβρη. Η επιλογή της ημέρας αποτελούσε κίνηση υψηλού συμβολισμού. Ο παραλληλισμός με το 1843 και τα γεγονότα που οδήγησαν στη θέσπιση του πρώτου Συντάγματος της Ελλάδας εμφανής. Άλλωστε, καθ’ όλη την διάρκεια της πολιτικής του πορείας του ο Ανδρέας Παπανδρέου χρησιμοποίησε έντονα τους πολιτικούς συμβολισμούς.

Στο ισόγειο του King George στην πλατεία Συντάγματος και υπό την παρουσία 150 ατόμων, που αποτέλεσαν τον ιδρυτικό του πυρήνα έγιναν τα αποκαλυπτήρια του νέου κόμματος. Το κείμενο 2.419 λέξεων καθορίζει τις αρχές του νέου κόμματος, ήταν το τετράπτυχο «Εθνική Ανεξαρτησία-Λαϊκή Κυριαρχία-Κοινωνική Απελευθέρωση-Δημοκρατία».  Φορώντας ένα λιτό πουκάμισο με ανοιχτούς τους μεγάλους γιακάδες του και ένα ρολόι με φαρδύ περίεργο λουράκι, που δείχνει… ώρες μπροστά, ο Ανδρέας Παπανδρέου είναι έτοιμος να αναγγείλει την ίδρυση του κόμματος που θα σημάδευε τη Μεταπολίτευση. Πίσω του καθιστοί ο Γιάννης Αλευράς, ο Γιάννης Χαραλαμπόπουλος, η Σίλβα Ακρίτα, η Αμαλία Φλέμινγκ, ο Κώστας Σημίτης. Η γέννηση του Πανελλήνιου Σοσιαλιστικό Κίνημα πλέον είναι γεγονός.  Από τότε μέχρι και το 1981 την χρονιά της «Αλλαγής», το ΠΑΣΟΚ σκαλοπάτι-σκαλοπάτι έφτασε στην κορυφή.

Στις εκλογές του 1974 συγκέντρωσε 13,58% εκλέγοντας 12 βουλευτές. Το 1977 διπλασίασε σχεδόν τα ποσοστά του καθώς με 25,34% και 93 βουλευτές θα περνούσε στη θέση της αξιωματικής αντιπολίτευσης. Τέσσερα χρόνια αργότερα το 1981 είχε έρθει η ώρα για να αναρριχηθεί στην εξουσία. Με 48,06% και 172 έδρες θα σχημάτιζε κυβέρνηση.

Οι εμβληματικές μεταρρυθμίσεις που έφερε στη χώρα το ΠΑΣΟΚ

Ένα από τα πρώτα μέτρα της «Αλλαγής» ήταν η αναδιανομή του εισοδήματος. Είναι ενδεικτικό ότι κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης των προγραμματικών δηλώσεων της νέας κυβέρνησης ο Ανδρέας Παπανδρέου από το βήμα της Βουλής παρουσίασε φιλολαϊκά μέτρα που αφορούσαν όλους τους φορολογούμενους:

Πιο συγκεκριμένα: Αυτόματη τιμαριθμική αναπροσαρμογή (ΑΤΑ) μισθών και ημερομισθίων ανά τετράμηνο που θα είναι ίση με τον πληθωρισμό του συγκεκριμένου χρονικού διαστήματος, αύξηση του κατώτατου αφορολόγητου ορίου, αύξηση φορολογικών απαλλαγών, αναμόρφωση του συνταξιοδοτικού καθεστώτος των αγροτών, σταδιακή αναπροσαρμογή των κατώτατων ορίων συντάξεων προς τα πάνω για να φθάσουν όλοι οι συνταξιούχοι σ’ ένα κοινωνικά παραδεκτό όριο διαβίωσης και βέβαια αθρόες «κοινωνικοποίησης εταιρειών» όπως αποκλήθηκαν (ήτοι κρατικοποιήσεις). Το τελευταίο αυτό μετρό τρόμαξε αρχικά τον ιδιωτικό τομέα, αλλά γρήγορα ξεχάστηκε.

Καθιέρωση του πολιτικού γάμου παρά τις αντιδράσεις της Εκκλησίας

H «Αλλαγή» έφερε ριζοσπαστικές αλλαγές στην αυγή της δεκαετίας του ’80. Καθιέρωσε τον πολιτικό γάμο με τον νόμο 1250 του 1982. Μέσα από τον συγκεκριμένο νόμο πολιτικός γάμος και ο θρησκευτικός πλέον θα ήταν ίσοι.  Μάλιστα αν και οι προοδευτικοί πολίτες εκείνης της εποχής επιθυμούσαν ο πολιτικός γάμος να είναι υποχρεωτικός και εάν ήθελε κάποιος να τελούσε θρησκευτικό κάτι τέτοιο δεν προχώρησε διότι θα αντιδρούσε η εκκλησία.  Μάλιστα τότε η εκκλησία αντιδρούσε ακόμα και με την προαιρετική επιλογή του πολιτικού γάμου.  Ο πρώτος πολιτικός γάμος στην Ελλάδα έγινε στις 18 Ιουλίου 1982 στην Ικαρία.

Κατάργηση της ποινικής δίωξης για περιπτώσεις μοιχείας

Μέχρι και το 1982 η μοιχεία αποτελούσε ποινικό αδίκημα με τους εμπλεκόμενους να συλλαμβάνονται. Τον Ιούλιο του ίδιου έτους η Βουλή υπερψήφισε την κατάργηση του συγκεκριμένου αδικήματος.

Κατάργηση της προίκας

Η κυβέρνηση Παπανδρέου θέλοντας να εκσυγχρονίσει το οικογενειακό Δίκαιο καθιέρωσε το συναινετικό διαζύγιο ενώ προχώρησε στην κατάργηση του θεσμού της προίκας από την οικογένεια της νύφης στον γαμπρό με τον νόμο  1329/83.

Ισότητα μεταξύ των δύο φύλων

Με βάση το Σύνταγμα του 1975 «όλοι οι Έλληνες και οι Ελληνίδες είναι ίσοι ενώπιον του νόμου». Πρακτικά όμως υπήρχαν σοβαρά νομικά κενά προκειμένου να εκπληρωθεί η βούληση του νομοθέτη. Αυτά ακριβώς τα και να επιχείρησε να καλύψει η κυβέρνηση της «Αλλαγής» τους πρώτους μήνες της θητείας της. Όπερ και εγένετο.

Αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης

Τον Αύγουστο του 1982 η Βουλή των Ελλήνων προχώρησε στην επίσημη αναγνώριση όλων των αντιστασιακών οργανώσεων που έδρασαν στην Κατοχή (ανάμεσά τους και το ΕΑΜ που μέχρι τότε δεν αναγνωριζόταν εξαιτίας της σύνδεσης του με το ΚΚΕ αλλά και για τον ρόλο στον Εμφύλιο Πόλεμο του 1946-1949).

Η συγκεκριμένη κίνηση ήταν ξεκάθαρα πολιτική με ιδιαίτερους συμβολισμούς. Και αυτό διότι με αυτό τον τρόπο θα υπήρχε επούλωση των πληγών που είχε αφήσει ο Εμφύλιος ενώ Έλληνες κομμουνιστές που μέχρι τότε έμεναν στην ανατολική Ευρώπη και την τότε Σοβιετική Ένωση χωρίς να έχουν ελληνική ιθαγένεια μπορούσαν να επιστρέψουν νόμιμα στη χώρα. Υπερ τάχθηκαν ΠΑΣΟΚ και ΚΚΕ ενώ η ΝΔ αποχώρησε εκτός από τον πρώην πρωθυπουργό Παναγιώτη Κανελλόπουλο ο οποίος αφού άσκησε κριτική στη στάση του κόμματός του εν τέλει ψήφισε υπέρ του νομοσχεδίου.

Συνδικαλισμός

Άλλες σημαντικές τομές έγιναν στην εργασία και στον συνδικαλισμό. Με τους νέους νόμους άλλαξαν οι λειτουργίες των συνδικαλιστικών οργανώσεων  και στα τρία επίπεδα οργάνωσής της (συνδικάτα, ομοσπονδίες, συνομοσπονδίες). Επιπλέον ξεχώρισαν η καθιέρωση πενθήμερης εργασίας, του 40ωρου, και η χορήγηση τεσσάρων εβδομάδων άδειας. Παράλλλα μπήκε πλαφόν 2% στις απολύσεις,  θεσπίστηκε η συμμετοχή των εργαζομένων στα Διοικητικά Συμβούλια των δημοσίων επιχειρήσεων, κηρύχθηκε παράνομο το λοκ άουτ και ενισχύθηκε το απεργιακό δικαίωμα.

Δημιουργία του ΕΣΥ

Η δημιουργία του ΕΣΥ θεωρήθηκε ένας από τους πιο επιτυχημένους θεσμούς που έφερε το ΠΑΣΟΚ. Η υλοποίησή του ήταν σταδιακή υπό την εποπτεί του αείμνηστου Γιώργου Γεννηματά. Η ίδρυσή του έγινε το 193 με τον νόμο 1397 και σκοπός του ήταν η ιατροφαρμακευτική και νοσηλευτική κάλυψη των αναγκών του ελληνικού πληθυσμού και όσων διαμένουν στην Ελλάδα, μέσω της παροχής δωρεάν υπηρεσιών. Βάσει των ψηφισμένων διατάξεων, «οι υπηρεσίες υγείας οφείλουν να παρέχονται απρόσκοπτα και ισότιμα σε όλους τους πολίτες ανεξάρτητα από την οικονομική, κοινωνική και επαγγελματική τους κατάσταση μέσα από ένα ενιαίο και αποκεντρωμένο Εθνικό Σύστημα Υγείας». Αιχμή του συστήματος ήταν και είναι μέχρι σήμερα η δημιουργία Κέντρων Υγείας, περιφερειακών και νομαρχιακών Νοσοκομείων σε όλη τη χώρα.

Τα «περήφανα γηρατειά» για τα οποία μιλούσε  ο Ανδρέας Παπανδρέου από το 1984 ξεκίνησαν να έχουν βοήθεια από τα ΚΑΠΗ. Η ανάπτυξη τους έγινε μέσω των ΟΤΑ και σκοπός τους ήταν η  πρόληψη ψυχολογικών και κοινωνικών προβλημάτων των ηλικιωμένων, η συνεργασία του κοινωνικού συνόλου και των ειδικών φορέων σχετικά με τα προβλήματα των ηλικιωμένων, καθώς επίσης και η υγειονομική πρόληψη των ατόμων της τρίτης ηλικίας.

Καθιέρωση του μονοτονικού στην εκπαίδευση

Η «Αλλαγή» έφερε σημαντικές τομές και στην εκπαίδευση. Ιδρύθηκαν τα ΤΕΙ καταργήθηκαν οι εισαγωγικές εξετάσεις από τα Γυμνάσια στα Λύκεια, δημιουργήθηκαν μεταλυκειακά κέντρα και σχολές του ΟΑΕΔ, ενώ ιδρύθηκαν ΑΕΙ σε Αιγαίο, Ιόνιο, Θεσσαλία. Ακόμη καταργήθηκε το πολυτονικό σύστημα.