Εφηβεία, δίαιτα και απώλεια βάρους

Η εφηβεία είναι η χρονική περίοδος που το άτομο βιώνει τις μεγαλύτερες αλλαγές, τόσο σε σωματικό όσο και σε πνευματικό επίπεδο Εξάλλου, ο ρυθμός ανάπτυξης του σώματος είναι τόσο μεγάλος και γρήγορος όσο και κατά τη διάρκεια της βρεφικής ηλικίας. Στα χρόνια της εφηβείας, το σώμα αλλάζει δραματικά, μιας και το παιδί «μεταμορφώνεται» σε ενήλικα μέσα σε μερικά μόλις χρόνια.
Στα αγόρια, η μυϊκή μάζα αυξάνεται σημαντικά, όπως και η οστική μάζα, δηλαδή τα κόκκαλα, τα οποία μεγαλώνουν πολύ γρήγορα έως ότου το άτομο φτάσει το μέγιστο ύψος του περίπου στο τέλος της εφηβείας. Παράλληλα, ο έφηβος βιώνει ορμονικές αλλαγές που δίνουν και τα χαρακτηριστικά του φύλου (π.χ. τριχοφυία).

Αντίστοιχα, στα κορίτσια υπάρχει μεν αύξηση της μυϊκής και της οστικής μάζας αλλά σε μικρότερο βαθμό σε σχέση με τα αγόρια. Αντίθετα, παρατηρείται μια αναμενόμενη και απόλυτα φυσιολογική αύξηση της λιπώδους μάζας, που σχετίζεται με την διαμόρφωση του γυναικείου σώματος τόσο σε εξωτερικό επίπεδο (π.χ. ανάπτυξη στήθους) όσο και σε εσωτερικό, μιας και το λίπος είναι απαραίτητο ώστε να επιτευχθούν οι ορμονικές αλλαγές που είναι απαραίτητες για την έναρξη και σταθεροποίηση της εμμήνου ρύσης.

Για να επιτευχθούν όλες οι ανωτέρω αλλαγές και να φτάσει το άτομο στη βέλτιστη ανάπτυξη του είναι απαραίτητο να λαμβάνει όλα τα θρεπτικά συστατικά που χρειάζεται μέσω της ισορροπημένης διατροφής του. Δυστυχώς όμως πολλοί έφηβοι δεν τρέφονται σωστά είτε λόγω του προγράμματος τους (π.χ. δεν προλαβαίνουν να φάνε πρωινό ή μεσημεριανό λόγω των μαθημάτων) είτε λόγω της κοινωνικής τους ζωής (π.χ. πολλά γεύματα σε fast food) είτε ακόμα και λόγω ενασχόλησης τους με ακατάλληλες δίαιτες.

Οι περισσότεροι έφηβοι επιλέγουν κάποια στιγμή να ακολουθήσουν κάποια δίαιτα για να διαμορφώσουν ανάλογα το βάρος τους. Κάποια άτομα μπορεί να έχουν βιώσει δύσκολες στιγμές όντας παχύσαρκα παιδιά αλλά είναι αρκετά και τα άτομα που επιθυμούν να χάσουν κιλά ενώ ήδη βρίσκονται σε φυσιολογικό βάρος. Δυστυχώς, τα περισσότερα από αυτά τα άτομα επιλέγουν μη υγιείς μεθόδους για να αλλάξουν το βάρος τους, όπως αυστηρές δίαιτες, αποκλεισμό συγκεκριμένων ομάδων τροφών, αποφυγή γευμάτων, ασιτία, υπεργυμναστική, εμετό, ακόμα και χρήση χαπιών αδυνατίσματος. Όλες αυτές οι μέθοδοι έχουν αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία και την ανάπτυξη του εφήβου, αλλά ακόμα και στον μεταβολισμό του. Μάλιστα, τα περισσότερα άτομα που εφαρμόζουν τέτοιες μεθόδους καταλήγουν είτε με προβλήματα βάρους στην μετέπειτα ζωή τους, μιας και έχουν «καταστρέψει» τον μεταβολισμό τους, είτε με κάποια διατροφική διαταραχή όπως νευρική ανορεξία ή νευρική βουλιμία.

Τι πρέπει λοιπόν να κάνει ένας έφηβος που επιθυμεί να αλλάξει το βάρος του;

Αρχικά θα πρέπει να αναζητήσει κάποια έγκυρη πηγή που θα του επιβεβαιώσει αν πρέπει ή όχι να χάσει βάρος, δηλαδή αν το βάρος του είναι αυξημένο ή φυσιολογικό. Πολλοί έφηβοι νιώθουν ότι το βάρος τους είναι αυξημένο, όμως οι περισσότεροι έχουν βάρος φυσιολογικό για την ηλικία και το ύψος τους και δεν υπάρχει λόγος να προχωρήσουν σε απώλεια βάρους. Ένας γιατρός ή διαιτολόγος μπορεί να ελέγξει την ανάπτυξη του εφήβου και να τον ενημερώσει για το αν κρίνεται απαραίτητο να χάσει βάρος. Οι διάφοροι πίνακες «ιδανικού» βάρους που μπορεί κάποιος να βρει στο ίντερνετ ή σε περιοδικά δεν θεωρούνται αξιόπιστες πηγές, καθώς τα φυσιολογικό βάρος στην εφηβεία εξαρτάται από το ύψος, την ηλικία, ακόμα και τη σωματική διάπλαση του ατόμου, δηλαδή πόσο μυώδες ή γυμνασμένο είναι.

Αν πράγματι ο ειδικός επιβεβαιώσει ότι πρέπει να υπάρξει απώλεια βάρους αυτή πρέπει να γίνει με αργό ρυθμό και με σωστό τρόπο. Τα κιλά που χάνονται γρήγορα τις περισσότερες φορές δεν αντιστοιχούν σε απώλεια λίπους αλλά σε απώλεια μυϊκής μάζας και νερού. Ο «κανόνας» της απώλειας 1 κιλού την εβδομάδα ή 4 κιλών τον μήνα δεν ισχύει για τους εφήβους. Αντίθετα η απώλεια βάρους θα πρέπει να γίνεται πολύ πιο αργά και να ελέγχεται πάντα η ανάπτυξη του ατόμου, καθώς η αύξηση του ύψους που επέρχεται κατά τη διάρκεια των χρόνων της εφηβείας μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα το βάρος να φτάσει στο φυσιολογικό ακόμα κι αν δεν υπάρχει κάποια μείωση αλλά απλά σταθεροποίηση των κιλών όσο ο έφηβος ψηλώνει και αναπτύσσεται.

Επιπλέον, ο έφηβος θα πρέπει να γνωρίζει και πότε πρέπει να σταματήσει την απώλεια βάρους, μιας και δεν είναι απίθανο για έναν έφηβο να φτάσει σε ένα βάρος αρκετά χαμηλό, που προκαλεί προβλήματα υγείας, όπως απώλεια της έμμηνου ρύσης στα κορίτσια, μείωση της μυϊκής μάζας, προβλήματα στη σκέψη και τη μνήμη και ψυχολογικά προβλήματα.

Οι περισσότεροι έφηβοι, μιας και έχουν έναν πολύ καλό μεταβολισμό, μπορούν να χάσουν τα όποια επιπλέον κιλά, ακολουθώντας μια ισορροπημένη διατροφή και βελτιώνοντας κάποιες κακές διατροφικές συνήθειες που μπορεί να έχουν. Η καθιέρωση του πρωινού γεύματος πριν το σχολείο είναι ένας βασικός κανόνας σωστών διατροφικών συνηθειών που αποδεδειγμένα βοηθάει και στον έλεγχο του βάρους. Στη συνέχεια ο έφηβος θα πρέπει να επιλέγει υγιεινά ενδιάμεσα σνακ μιας και οι ώρες της πνευματικής του εργασίας είναι πολλές και απαιτείται ενέργεια σε συνδυασμό με σημαντικά θρεπτικά συστατικά. Κάποιες καλές επιλογές για σνακ στο σχολείο είναι το τοστ με τυρί και λαχανικά, το κουλούρι Θεσσαλονίκης, το σταφιδόψωμο, το παστέλι, τα μπισκότα ολικής άλεσης, οι φρέσκοι και ανάλατοι ξηροί καρποί, και άλλα. Τα ανωτέρω θα πρέπει να συνδυάζονται και με κάποιο φρέσκο φρούτο ή φυσικό χυμό. Καλό είναι να αποφεύγονται τα αναψυκτικά, οι πολλοί καφέδες ή άλλα αφεψήματα με καφεΐνη και τα σνακ με «κενές θερμίδες» όπως σφολιατοειδή, πίτες, κρουασάν, γλυκά, παγωτά, τσιπς κλπ. Αντίστοιχα σνακ μπορούν να επιλεγούν και το απόγευμα. Τα κύρια γεύματα (μεσημεριανό και βραδινό) θα πρέπει επίσης να είναι ισορροπημένα και να περιλαμβάνουν θρεπτικό μαγειρεμένο φαγητό και σαλάτα. Το ένα από τα δύο γεύματα μπορεί να είναι λίγο μικρότερο σε ποσότητα αν το άτομο θέλει να χάσει βάρος ή ακόμα και να επιλέξει ένα πιο μικρό γεύμα (π.χ. σαλάτες, σπιτική πίτα ή πίτσα, σάντουιτς κλπ). Τα έτοιμα γεύματα από έξω (πίτσα, σουβλάκι, μπέργκερ, πατάτες τηγανητές κλπ) μπορούν να καταναλωθούν μερικές φορές την εβδομάδα, αλλά δεν θα πρέπει να αποτελούν το βασικό γεύμα σε καθημερινή βάση, τόσο γιατί είναι πλούσια σε θερμίδες όσο και γιατί δεν περιέχουν τα θρεπτικά συστατικά που είναι απαραίτητα για την υγιή ανάπτυξη του εφήβου.

Συμπερασματικά, όλοι οι έφηβοι θα πρέπει να προσπαθούν να έχουν ένα ισορροπημένο διαιτολόγιο με ποικιλία και συχνά γεύματα, και εφόσον κριθεί από έναν ειδικό απαραίτητο να χάσουν βάρους αυτό μπορεί να επιτευχθεί με μικρές αλλαγές στις διατροφικές τους συνήθειες. Οποιεσδήποτε δίαιτες υπόσχονται γρήγορη απώλεια βάρους ή μαγικά αποτελέσματα θα πρέπει να αποφεύγονται. Τέλος, κάθε έφηβος θα πρέπει να εντάξει στην καθημερινότητα του τη φυσική δραστηριότητα, ιδανικά ακολουθώντας κάποιο άθλημα που του είναι ευχάριστο και όχι κάνοντας καταναγκαστικά γυμναστική.

Ο έφηβος που έχει συνηθίσει να ασκείται τακτικά συνήθως θα συνεχίσει τη φυσική δραστηριότητα και στη μετέπειτα ζωή του και αυτό μόνο οφέλη μπορεί να έχει. Εξάλλου, είναι πλέον αποδεδειγμένο ότι η άθληση όχι μόνο δεν «κλέβει χρόνο» από τα μαθήματα αλλά είναι απαραίτητη προκειμένου ο εγκέφαλος να οξυγονώνεται και να αποδίδει σωστά στην έντονη πνευματική εργασία.

diatrofh