Πρωτομαγιά 1944: Όταν οι Ναζί εκτέλεσαν πολιτικούς κρατούμενους για αντίποινα

Ήταν 1η Μαΐου του 1944, όταν οι γερμανικές δυνάμεις κατοχής στην Αθήνα εκτέλεσαν 200 Έλληνες στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής.

Μετά από 72 χρόνια η μνήμη όσων θυσιάστηκαν τότε εξακολουθεί να συγκινεί και να στέλνει μήνυμα αντίστασης ενάντια σε κάθε αδικία.
Τέσσερις ημέρες πριν, την Πέμπτη 27 Απριλίου, διμοιρία του 8ού Συντάγματος του ΕΛΑΣ υπό τον ανθυπολοχαγό πεζικού του ελληνικού στρατού Μανώλη Σταθάκη επιτέθηκε κατά του Γερμανού διοικητή της 41ης Μεραρχίας Οχυρών υποστράτηγου Φράντς Κρεχ (Franz Krech) και της συνοδείας του στους Μολάους Λακωνίας.
Με τη συνεργασία και του ΕΑΜ, το αμερικανικό Γραφείο Στρατηγικών Υπηρεσιών (Office of Strategic Services – OSS) –υπηρεσία πληροφοριών που μετεξελίχθηκε μετά το τέλος του πολέμου στη CIA– διέρρευσε για λόγους προπαγάνδας ότι ο υποστράτηγος Κρεχ εκτελέστηκε από την Γκεστάπο ως αντιφρονούντας. Εδωσε δε στην δημοσιότητα πλαστογραφημένο γράμμα του ανώτερου αξιωματικού, καλώντας τους Γερμανούς στρατιώτες σε λιποταξία.
Το χτύπημα αυτό ήρθε ώρες μετά την απαγωγή του υποστράτηγου Χάινριχ Κράιπε (Heinrich Kreipe) από Έλληνες αντιστασιακούς και Βρετανούς σαμποτέρ υπό τον Βρετανό ταγματάρχη Πάτρικ Λι Φέρμορ (Patrick Leigh Fermor) το βράδυ της Τετάρτης 26 Απριλίου.
Το τέλος ερχόταν για τη ναζιστική Γερμανία. Στις 6 Ιουνίου, πραγματοποιήθηκε η απόβαση στη Νορμανδία και στις 12 Οκτωβρίου του ίδιου έτους τα γερμανικά στρατεύματα εγκατέλειπαν ηττημένα την Αθήνα. Η επερχόμενη ήττα προκαλούσε πανικό στις δυνάμεις κατοχής και τους συνεργάτες των.
Τρεις ημέρες μετά την επίθεση στους Μολάους, η εφημερίδα Καθημερινή ανήγγειλε τα φρικτά αντίποινα:
Την 27ην Απριλίου 1944 κομμουνιστικαί συμμορίαι παρά τους Μολάους κατόπιν μιας εξ ενέδρας επιθέσεως εδολοφόνησαν ανάνδρως έναν Γερμανόν Στρατηγόν και τρεις συνοδούς του. Πολλοί Γερμανοί στρατιώται ετραυματίστησαν. Ως αντίποινα διατάχτηκε:
Ο τυφεκισμός 200 Κομμουνιστών την 1.5.1944. Ο τυφεκισμός όλων των ανδρών τους οποίους θα συναντήσουν τα γερμανικά στρατεύματα επί της οδού Μολάοι προς Σπάρτην έξωθεν των χωρίων. Υπό την εντύπωσιν κακουργήματος τούτου Έλληνες εθελονταί εφόνευσαν αυτοβούλως 100 άλλους κομμουνιστάς.
Ο Στρατιωτικός Διοικητής Ελλάδος
Οι 200 της Καισαριανής ήταν πολιτικοί κρατούμενοι, εξόριστα μέλη του ΚΚΕ και του ΕΑΜ, ενώ ανάμεσά τους υπήρχε και μικρός αριθμός τροτσκιστών και αρχειομαρξιστών. Η μεγάλη τους δε πλειοψηφία ήταν πρώην Ακροναυπλιώτες, που είχαν φυλακιστεί από το δικτατορικό καθεστώς του Ιωάννη Μεταξά και είχαν παραδοθεί στις δυνάμεις κατοχής μετά την ήττα από τα γερμανικά στρατεύματα εισβολής το 1941. Στη συνέχεια οι Ναζί τους εξόρισαν σε διάφορα στρατόπεδα συγκέντρωσης ανα την ελληνική επικράτεια.
Οι οργανώσεις του ΕΑΜ και της Κομματικής Οργάνωσης Αθηνών του ΚΚΕ προσπάθησαν σε συνδικαλιστικό και φοιτητικό επίπεδο να τους διασώσουν, ενώ έγινε προσπάθεια και για ένοπλη επέμβαση από τον ΕΛΑΣ η οποία δεν πραγματοποιήθηκε. Ανάμεσα στις προσπάθειες αυτές αναφέρονται τα ψηφίσματα σωματείων υπέρ της σωτηρίας των μελλοθάνατων, συγκεντρώσεις στις συνοικίες, αλλά και συγκέντρωση συγγενών στην Μητρόπολη Αθηνών.
Η εκτέλεση των 200 κρατουμένων έγινε με οπλοπολυβόλα το πρωί της 1ης Μαΐου 1944 στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής. Οι σοροί μεταφέρθηκαν στο Γ΄ Νεκροταφείο και τάφηκαν σε ατομικούς τάφους.
Ιδιαίτερη μνεία ανάμεσα στους εκτελεσθέντες γίνεται για τον Ναπολέων Σουκατζίδης, ο οποίος εκτελούσε χρέη διερμηνέα, και τον Αντώνης Βαρθολομαίο. Τα δύο στελέχη του ΚΚΕ ξεχώρισαν για την αυτοθυσία τους, καθώς –αν και στρατοπεδάρχες στο Χαϊδάρι, όπου έγινε η διαλογή των προς εκτέλεση φυλακισμένων– αρνήθηκαν να πάρει άλλος τη θέση τους, όπως τους προτάθηκε από τον Γερμανό διοικητή του στρατοπέδου του Χαϊδαρίου Καρλ Φίσερ (Karl Fischer).
Στις καταγεγραμμένες μαρτυρίες της εποχής γίνεται λόγος για τον ηρωισμό των μελλοθάνατων, που όλα αυτά τα χρόνια βρίσκονταν υπό εγκλεισμό, για να καταλήξουν στο εκτελεστικό απόσπασμα, φωνάζοντας «Ζήτω η Ελλάδα. Ζήτω η λευτεριά». Η μεταφορά στον τόπο της εκτέλεσης γίνονταν ανά είκοσι άτομα. Τα πτώματά των εκτελεσθέντων μεταφέρονταν στα φορτηγά από τους επόμενους είκοσι που επρόκειτο να εκτελεσθούν στην Καισαριανή. Το εφιαλτικό δρομολόγιο επαναλαμβάνονταν μέχρι να πέσουν όλοι.
Πέραν των διακοσίων της Καισαριανής οι Γερμανοί κατακτητές δολοφόνησαν άλλους εκατό αντιστασιακούς για αντίποινα. Πρωτεργάτης σε αυτόν τον γύρο αντιποίνων ήταν ο συνταγματάρχης Διονύσιος Παπαδόγγονας, που το ίδιο έτος είχε αναλάβει αρχηγός του Β΄ Αρχηγείου Χωροφυλακής Πελοποννήσου, οργανώνοντας τα Τάγματα Ασφαλείας Πελοποννήσου, συνεργαζόμενος με τους Γερμανούς και υπαγόμενος διοικητικά στις εντολές τους.
Το 1948 στη Δίκη της Νυρεμβέργης, ο πρώην στρατιωτικός διοικητή νοτίου Ελλάδος (Befehlshaber Südgriechenland) αντιπτέραρχος Χέλμουτ Φέλμυ (Hellmuth Felmy) –ο οποίος καταδικάστηκε σε 15 χρόνια φυλάκιση ως εγκληματίας πολέμου– ανέφερε ότι, λόγω προσωπικής συμπάθειας προς τον Κρέχ, ο συνταγματάρχης Παπαδόγγονας είχε διατάξει χωρίς ανωτέρα εντολή (ούτε από την γερμανική διοίκηση, ούτε από το Υπουργείο Εσωτερικών) την θανάτωση 100 αντιστασιακών ή ύποπτων για αντιστασιακή δράση. Παράλληλα, οι Γερμανοί σκότωσαν άλλους 25 στην Αθήνα. Συνολικά, τουλάχιστον 325 άτομα εκτελέστηκαν, ενώ υπήρξαν και άλλοι νεκροί στο δρόμο της επιστροφής της 117ης Μεραρχίας από τους Μολάους στη Σπάρτη. Ο Φέλμυ δικαιολόγησε τον μεγάλο αριθμό των ανθρώπων που εκτελέστηκαν επικαλούμενος την ιδιότητα του Κρεχ ως διοικητή Μεραρχίας.
Ηδη από την κατοχική περίοδο είχαν γίνει κινήσεις απόδοσης τιμών στη μνήμη των Διακοσίων. Στις 17 Μαΐου 1944 τμήμα εκατό ενόπλων του ΕΛΑΣ κατάθεσε στεφάνι στο χώρο της εκτέλεσης. Κάθε χρόνο έκτοτε τα πολιτικά κόμματα της αριστεράς διοργανώνουν αντίστοιχες εκδηλώσεις μνήμης, ενώ για τον ίδιο σκοπό ο δήμος Καισαριανής διοργανώνει τους αγώνες δρόμου «Σουκατζίδεια».
Τον Ιανουάριο του 2015, η πρώτη πράξη του Αλέξη Τσίπρα μετά την ορκωμοσία του ως πρωθυπουργού ενώπιον του προέδρου της Δημοκρατίας Προκόπη Παυλόπουλου (26/1/2015) ήταν η κατάθεση κόκκινων τριαντάφυλλων στο μνημείο της Καισαριανής.
Στη φώτο στιγμιότυπο από την κατάθεση στεφάνων στο σκοπευτήριο της Καισαριανής από την εκτελεστική γραμματεια του ΠΑΜΕ και αντιπροσωπείες συνδικάτων, την Κυριακή 1 Μαϊου 2016

Πρωτομαγιά 1944: Όταν οι Ναζί εκτέλεσαν πολιτικούς κρατούμενους για αντίποινα