Η Καθαρά Δευτέρα ή «Σαχτοδευτέρα» στον Πόντο

Η Καθαρά Δευτέρα ή «Σαχτοδευτέρα» στον Πόντο δεν θύμιζε σε τίποτα την ημέρα χαράς και χαλάρωσης με το πέταγμα του χαρταετού που βιώνουμε σήμερα

Ήταν μια μέρα γενικής και αυστηρής καθαριότητας, και εντατικής προετοιμασίας για την περίοδο της Σαρακοστής. Σήμαινε συμβολικά και την αρχή της νηστείας.
Οι Πόντιες νοικοκυρές τη μέρα αυτή έπρεπε, σύμφωνα με την παράδοση, να καθαρίσουν σχολαστικά όλα τα κουζινικά σκεύη για να μην μείνει ούτε ίχνος από λίπη και «μαντζιριγμένες»1 τροφές.
Η Καθαρά Δευτέρα ονομάστηκε από τους Ποντίους Σαχτοδευτέρα γιατί οι νοικοκυρές έβραζαν σε ένα καζάνι νερό με στάχτη (αλισίβα) για να πλύνουν καλά και να γυαλίσουν όλα τα μεταλλικά και ξύλινα αντικείμενα. Ύστερα τα έξυναν με αιχμηρά εργαλεία για να εξαφανιστεί κάθε ίχνος λίπους που ενδεχομένως είχε εισχωρήσει στο ξύλο. Αυτό γινόταν για να μην αναμιχθούν τα φαγητά της νηστείας με τα υπολείμματα προηγούμενων ζωικών τροφών.
Κουκαράς: Ο συμβολικός φρουρός και χρονοδείκτης της Σαρακοστής
Ένα άλλο ποντιακό έθιμο για τη διαφύλαξη της νηστείας ήταν ο «κουκαράς». Ήταν μια επινόηση των ευρηματικών Πόντιων μανάδων, για να μπορούν να φοβίζουν τα παιδιά τους ώστε να μην υποκύπτουν σε γευστικές ατασθαλίες και να συνεχίζουν να κρατούν τη νηστεία μέχρι το Πάσχα.
Ο κουκαράς αποτελούνταν από ένα μεγάλο κρεμμύδι (ή πατάτα), πάνω στο οποίο κάρφωναν εφτά φτερά κότας ή κόκορα. Εφτά φτερά, όσες και οι εβδομάδες της νηστείας. Αυτό το ιδιαίτερο «σκιάχτρο» το κρεμούσαν στο ταβάνι τα ξημερώματα της Καθαράς Δευτέρας, και το πρωί, όταν τα παιδιά ξυπνούσαν, το αντίκριζαν με δέος και φόβο να κρέμεται και να κουνιέται στο ταβάνι!
Η απειλή ήταν ότι αν τα παιδιά δεν συμμορφώνονταν με την τήρηση της νηστείας, θα τα έτρωγε ο κουκαράς!
Κουνιόταν και περιστρεφόταν καθώς τον φυσούσαν με τρόπο οι μητέρες, και αποτελούσε μεγάλο φόβητρο για τα μικρά παιδιά.
Για το έθιμο αυτό υπήρχε το ρητό «Ρίζα μ’, ωρία παίρετεν τυρίν για βούτερον και τρώτεν, αμάν θα χολιάσκεται και θα σείεται ο κουκαράς!».
Μετά το τέλος κάθε εβδομάδας αφαιρούσαν από τον κουκαρά ένα φτερό, κι έτσι ήξεραν πόσες εβδομάδες απομένουν μέχρι το Πάσχα. Το Μεγάλο Σάββατο, «ξεπουπουλιασμένος» πια, ο κουκαράς αποχωρούσε για να επιστρέψει ένα χρόνο αργότερα…
Α.Εκπολιτιστικος Σύλλογος Αριστοτέλης Λουτροχωρίου