Εις το όνομα της Μακεδονίας: Πώς ξεκίνησαν όλα και πού βρισκόμαστε σήμερα;

Μετά από 25 ολόκληρα χρόνια και παρά τις όποιες προσπάθειες, το όνομα της πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας παραμένει ένα «ανοιχτό ζήτημα»

Πώς ξεκίνησαν όλα; Πού βρισκόμαστε σήμερα; Γιατί είναι τόσο σημαντικό το όνομα των γειτόνων μας που έχει προκαλέσει διεθνείς και εσωτερικές αναταράξεις, διπλωματικές κρίσεις αλλά ακόμα και δάκρυα πολιτικών;
Γυρίζοντας πίσω το χρόνο, οι λαοί που ζούσαν στην ευρύτερη περιοχή της Μακεδονίας είχαν καταλάβει από νωρίς τη σημασία της. Σύμφωνα με τον Γιώργο Φίλη, διδάκτορα γεωπολιτικής του Πανεπιστημίου Durham της Βρετανίας, που μας βοήθησε να δούμε τι γινόταν πριν αρχίσουν οι διπλωματικές κρίσεις για το θέμα του ονόματος, οι διεκδικήσεις είχαν ξεκινήσει πολύ νωρίτερα: «Από τον 19ο αιώνα ακόμα γίνονταν αγώνες διεκδίκησης μεταξύ Τσεχίας, Βουλγαρίας και Ρουμανίας για τη γεωγραφική περιοχή της Μακεδονίας, που ήταν ίσως η σημαντικότερη γεωστρατηγικά περιοχή των ευρωπαϊκών επαρχιών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Όταν οι Βούλγαροι διαπίστωσαν ότι δεν μπορούν να αυξήσουν την επιρροή τους στη νότια ζώνη της Μακεδονίας (αυτή που εμείς λέμε ελληνική Μακεδονία), αποφάσισαν να μειώσουν την επιρροή του ελληνικού στοιχείου στην περιοχή. Προσπάθησαν λοιπόν να δημιουργήσουν μία καινούργια ταυτότητα, αυτή που ονομάστηκε «μακεδονική», για να αρνηθούν ότι ο χώρος είναι ελληνικός. Το ελληνικό στοιχείο όμως εκεί ήταν πολύ σημαντικό, οπότε αυτό αρχικά δεν ήταν δυνατό. Ωστόσο έδωσε τροφή στους Σκοπιανούς να εκμεταλλευτούν το εν λόγω σενάριο του βουλγαρικού εθνικισμού και επεκτατισμού και να δημιουργήσουν “Μακεδονική” ή “Σλαβομακεδονική” τεχνητή ταυτότητα. Kάπως έτσι ξεκίνησε το “μακεδονικό ζήτημα”.
»Όταν αργότερα, κατά τον πόλεμο, ο Τίτο απέκοψε το νότιο σημείο της Σερβίας, αυξήθηκε η ανάγκη για δημιουργία ταυτότητας σε αυτό το “μόρφωμα” της περιοχής. Η ελληνική πλευρά δεν αντέδρασε τότε όσο σθεναρά θα έπρεπε. Μεσολάβησαν τα χρόνια του Ψυχρού Πολέμου, μία περίοδος που μπορούσε να λειτουργήσει η προπαγάνδα μέσω των σχολείων στην περιοχή… Μετά τη διάλυση της Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας, το έδαφος ήταν έτοιμο. Με την ανεξαρτητοποίηση της περιοχής, ο βόρειος γείτονάς μας πλέον ονόμασε τον εαυτό του «Μακεδονία». Έτσι, το απομεινάρι του βουλγαρικού αλυτρωτισμού και του γιουγκοσλαβικού επεκτατισμού που ανεξαρτητοποιήθηκε, έπρεπε κάπως να δημιουργήσει μία κρατική οντότητα. Είναι σαφές, ότι η “κόλλα” σε μία κοινωνία είναι η δημιουργία “ταυτότητας”. Χρειάζεται μία ιστορία, κάποιο ιδεολόγημα. Στην ουσία προσπάθησαν να εκμεταλλευτούν τον όρο “Μακεδονία”, όχι με γεωγραφικούς όρους, αλλά με εθνολογικούς».
Η μεγάλη κρίση
Το ζήτημα της ονομασίας της πΓΔΜ έλαβε ανησυχητικές διαστάσεις για την Ελλάδα όταν η τότε Γιουγκοσλαβία διαλύθηκε και αναδείχθηκαν 5 ανεξάρτητα κράτη. Η Σερβία, η Κροατία, η Βόσνια-Ερζεγοβίνη, η Σλοβενία και τέλος η «Δημοκρατία της Μακεδονίας». Από τον Δεκέμβριο του 1991, ο πρόεδρος της χώρας Κίρο Γκλιγκόροφ ζητά διεθνή αναγνώριση της χώρας του ως «Δημοκρατία της Μακεδονίας» με επιστολές του προς τους ηγέτες όλων των κρατών του κόσμου. Την αμέσως επόμενη μέρα γίνεται Υπουργικό Συμβούλιο, το οποίο καταλήγει σε τρία σημεία: 1) Να αλλάξει η ονομασία «Μακεδονία», 2) Να αναγνωρίσει ότι δεν έχει εδαφικές βλέψεις κατά της Ελλάδας και 3) Να αναγνωρίσει ότι στην Ελλάδα δεν υπάρχει «μακεδονική μειονότητα».
Η Ελλάδα αντέδρασε έντονα με συλλαλητήρια και κινητοποιήσεις να οργανώνονται σε όλη τη χώρα. Το 1992 μάλιστα, ανεβαίνοντας στη Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης, ο τότε Πρόεδρος της Δημοκρατίας, Κωνσταντίνος Καραμανλής, είχε βουρκώσει δημόσια όταν ρωτήθηκε από τους δημοσιογράφους για το όνομα της Μακεδονίας.
Στις αρχές του 1992 η Βουλγαρία γίνεται η πρώτη χώρα που αναγνωρίζει την ΠΓΔΜ με το συνταγματικό της όνομα («Δημοκρατία της Μακεδονίας») και έκτοτε οργανώνεται ένα μεγάλο κύμα διαδηλώσεων στην Ελλάδα. Μετά από πολιτικές διαβουλεύσεις και διακομματικές συμφωνίες, η Ελλάδα δεν αποδέχεται τη λέξη «Μακεδονία» στην ονομασία των Σκοπίων, ούτε παράγωγά της. Οι δύο χώρες ξεκινούν διαπραγματεύσεις υπό την αιγίδα του ΟΗΕ και η πΓΔΜ γίνεται δεκτή στα Ηνωμένα Έθνη το 1993, υπό προσωρινή ονομασία. Η πΓΔΜ αναγνωρίστηκε επίσημα με αυτή την ονομασία στις 8 Απριλίου 1993 με πρωτεύουσα τα Σκόπια. Το Συμβούλιο Ασφαλείας διαπίστωσε την απειλή για την ειρήνη και ασφάλεια της ευρύτερης περιοχής που προκύπτει από την μονοπώληση του ονόματος της Μακεδονίας και κάλεσε Ελλάδα και πΓΔΜ να συνεχίσουν τις διαπραγματεύσεις για την οριστική επίλυσή του προβλήματος του ονόματος. Η υποχρέωση της διαπραγμάτευσης για το ζήτημα του ονόματος αποτυπώθηκε και στην Ενδιάμεση Συμφωνία που υπεγράφη μεταξύ Ελλάδος και πΓΔΜ το 1995. Έτσι η ΠΓΔΜ έγινε το 181ο μέλος του ΟΗΕ και σύντομα πολλοί διεθνείς οργανισμοί όπως η Ευρωπαϊκή Ένωση, το ΝΑΤΟ και η ΔΟΕ (Διεθνής Ολυμπιακή Επιτροπή) υιοθέτησαν αυτήν την ονομασία και συνεχίζουν να τον υιοθετούν έως σήμερα.
Με την ένταξη της πΓΔΜ, η Ελλάδα δεν απεδέχθη να αναγράφεται στην ταμπέλα του αντιπροσώπου της στα Ηνωμένα Έθνη το όνομα “Macedonia (formerYugoslavRepublic)”, ενώ από την άλλη η ΠΓΔΜ δεν απεδέχθη το “FormerYugoslavRepublicofMacedonia”, διότι έχοντας κεφαλαίο το «F..», θα μπορούσε να καθιερωθεί αυτός ο όρος. Με άλλα λόγια, η πΓΔΜ ήθελε να τονίζει την λέξη “Macedonia” και όχι την φράση “FormerYugoslav”. Τελικά ο όρος που χρησιμοποιήθηκε και χρησιμοποιείται μέχρι σήμερα είναι “theformerYugoslavRepublicofMacedonia” ( το «f..» με μικρό), τονίζοντας έτσι το “YugoslavRepublicofMacedonia”.
Σύμφωνα με τον Γιώργο Φίλη, το ΒΕΤΟ της Ελλάδας προς τα Σκόπια το 2008 ήταν στη θετική κατεύθυνση: «Με την ενδιάμεση συμφωνία υιοθετούνται όλες οι βασικές παραδοχές με τις οποίες λειτουργούμε τα τελευταία χρόνια. Ένα κομβικό σημείο στις μετέπειτα σχέσεις μας ήταν η Σύνοδος του ΝΑΤΟ στο Βουκουρέστι το 2008 επί πρωθυπουργίας του Κώστα Καραμανλή, όπου η ελληνική πλευρά απείλησε με ΒΕΤΟ, ώστε να μην γίνουν αποδεκτά τα Σκόπια στον Οργανισμό, κάτι που επέσυρε την μήνη των εταίρων μας στη στρατιωτική συμμαχία, αλλά επέδειξε και αποφασιστικότητα από την ελληνική πλευρά, ότι ήθελε δηλαδή να διαφυλάξει κάποια πράγματα στο συγκεκριμένο ζήτημα».
Προκλητικές κινήσεις από την ΠΓΔΜ
– Το 1997 λεωφόρος των Σκοπίων ονομάζεται λεωφόρος του «Αλέξανδρου του Μακεδόνα».
– Το 2000 το υπουργείο παιδείας της ΠΓΔΜ αλλάζει τα σχολικά βιβλία και εμφανίζει τη «Μεγάλη Μακεδονία» που έφτανε έως και την Κατερίνη, ενώ παρουσίαζαν ο Μέγας Αλέξανδρος παρουσιάζεται ως απόγονος των Σλαβομακεδόνων.
– Το 2006 το αεροδρόμιο των Σκοπίων «Πέτροβετς», μετονομάζεται σε αεροδρόμιο «Μέγας Αλέξανδρος» και της Αχρίδας σε αεροδρόμιο «Απόστολος Παύλος»
Από τη Βουλγαρική Μακεδονία ως την Τουρκική Θράκη
Υπό ιστορικούς όρους, το ελληνικό όνομα «Μακεδονία» αναφέρεται στο κράτος και τον πολιτισμό των αρχαίων Μακεδόνων που, αδιαμφισβήτητα, είναι μέρος της εθνικής και ιστορικής κληρονομιάς της Ελλάδας και ουδεμία σχέση έχει με τους κατοίκους της ΠΓΔΜ, οι οποίοι είναι απόγονοι των Σλάβων και οι οποίοι εγκαταστάθηκαν στην περιοχή του Αρχαίου Βασιλείου της Μακεδονίας σε πολύ μεταγενέστερο στάδιο και συγκεκριμένα τον 6ο αιώνα μ.Χ Υπό όρους γεωγραφίας, όμως, ο όρος «Μακεδονία» αναφέρεται σε έναν ευρύτερο χώρο, ο οποίος περιλαμβάνει μέρος της επικράτειας διαφόρων Βαλκανικών χωρών (κυρίως Ελλάδος, πΓΔΜ και Βουλγαρίας). Ωστόσο, το κύριο μέρος της γεωγραφικής Μακεδονίας απλώνεται στα όρια της αρχαίας Ελληνικής Μακεδονίας, το μεγαλύτερο τμήμα της οποίας βρίσκεται εντός ελληνικής επικράτειας.
Ο Γιώργος Φίλης εξηγεί γιατί δεν υπάρχουν αντίστοιχα προβλήματα ονομάτων με τους υπόλοιπους γείτονες, παρόλο που χρησιμοποιούν τον όρο της Μακεδονίας ή της Θράκης: «Πάρτε για παράδειγμα τη Βουλγαρία και τις σχέσεις μας μαζί τους. Η Βουλγαρία όλο το Νότιο κομμάτι της το ονομάζει Μακεδονία. Και μάλιστα, μπορούμε να βρούμε ακόμη και κρασιά που αναφέρουν ότι φτιάχτηκαν στη Βουλγαρική Μακεδονία ή στη Βουλγαρική Θράκη. Οι Τούρκοι ονομάζουν την περιοχή στα σύνορα «Ανατολική Θράκη» κι εμείς έχουμε τη «Δυτική Θράκη», ενώ οι Βούλγαροι τη «Βόρεια Θράκη». Υπάρχει κανένα πρόβλημα με αυτούς τους προσδιορισμούς; Όχι. Μιλούν με γεωγραφικό προσδιορισμό, δεν εγείρουν αξιώσεις περί… «Θρακικού Έθνους».
Μήπως η ονομασία ένα χαμένο παιχνίδι για την Ελλάδα;
Το τελευταίο διάστημα, μετά και το «ατόπημα» του υπουργού Μεταναστευτικής Πολιτικής, Γιάννη Μουζάλα, το ζήτημα επανήλθε στην επικαιρότητα. Γεγονός είναι ότι η ονομασία «Μακεδονία»χρησιμοποιείται πολύ συχνά από οργανισμούς, πολιτικά πρόσωπα και μερίδα του διεθνούς Τύπου. Το ερώτημα λοιπόν, μήπως η Ελλάδα έχει απλά χάσει το «παιχνίδι» και δεν το έχει καταλάβει, είναι εύλογο. Σύμφωνα με τον Γιώργο Φίλη, πάντως, τα πράγματα δεν είναι ακριβώς έτσι.
«Ακόμη κι αν όλος ο πλανήτης αποδεχτεί την πΓΔΜ ως Μακεδονία, αν δεν λάβουν από την Ελλάδα αναγνώριση σε αυτό, δεν καταφέρνουν τίποτα». Και εξηγεί: «Εξαρτώνται γεωπολιτικά αλλά και οικονομικά από την Ελλάδα. Οι εισαγωγές τους γίνονται από τη Βόρεια Ελλάδα. Σε περίπτωση κλιμάκωσης της κατάστασης τα Σκόπια έχουν πολύ περισσότερα να χάσουν. Το κρατίδιο αυτό, έτσι κι αλλιώς βρίσκεται συνεχώς υπό αμφισβήτηση ως κράτος. Να υπενθυμίσω ότι ανά τακτά διαστήματα γίνονται εκτεταμένα επεισόδια και μάλιστα ένοπλα με την τοπική αλβανική κοινότητα. Επίσης, έχουν ένα άκρως επεκτατικό Κοσσυφοπέδιο στα βόρειο-δυτικά τους σύνορα, τα οποία τους δημιουργούν περισσότερη ανασφάλεια. Επίσης στην άλλη πλευρά, η Βουλγαρία, έχει κι εκείνη πρόβλημα αντίστοιχο με το δικό μας στο θέμα των Σκοπίων. Έχουν σφετεριστεί την ταυτότητα του Μεσαιωνικού Βουλγαρικού Βασιλείου. Λένε ότι ο Σαμουήλ, αυτοκράτορας της Βουλαγρίας που διατήρησε ανεξαρτησία από την Βυζαντινή Αυτοκρατορία ήταν “Μακεδόνας”. Το τεχνητό λοιπόν αυτό κρατίδιο έχει πολλά προβλήματα. Η Βουλγαρία μπορεί να ήταν η πρώτη χώρα που αποδέχθηκε τη «Δημοκρατία της Μακεδονίας», όμως με τον αστερίσκο του κράτους και όχι της εθνότητας. Το απλό μυθιστόρημα «ο καιρός του Βουλγαροκτόνου» αν διαβάσει κανείς, θα δει ότι η περιοχή δράσης ήταν η ευρύτερη περιοχή της Μακεδονίας. Αν δεν τους «χαρίσουμε» εμείς το όνομα, δεν έχουμε χάσει τίποτα. Ο χρόνος δεν είναι ώριμος τώρα, όπως και με το Κυπριακό για να βρεθούν λύσεις σε αυτά τα ζητήματα. Έχουμε τεράστια οικονομικά προβλήματα. Ο χρόνος λειτουργεί γεωπολιτικά υπέρ μας. Μας συμφέρει να λυθούν αργότερα αυτά τα ζητήματα».
news247.gr
* Χρησιμοποιήθηκαν πληροφορίες από τη μελέτη του Λεωνίδα Μαρκαντωνάτου: Σχέσεις Ελλάδος – ΠΓΔΜ και το ζήτημα της ονομασίας

Εις το όνομα της Μακεδονίας: Πώς ξεκίνησαν όλα και πού βρισκόμαστε σήμερα;